Hezkuntza jarduerak

2024(e)ko urtarrilaren 8(a), astelehena

Jon eta Tomas ilargia harrapatzera

Jon eta Tomas mendiko baserri batean bizi dira. Mutil koxkorrak dira oraindik eta gaiztakeria batzuk ere egiten dituzte.

Ilargiak irteten duenean kezka handi bat izaten dute. “Ilargi eder hori etxera ekarri nahi dugu. Baloi antzeko bola argitsu hori. Kalabaza bat baino handiago ez da eta zergatik ezin dugu ba etxera ekarri?”

Gau batean, ilargi betea zegoen eta Jon eta Tomas saski bat eta igitaia hartu eta ilargiaren bila joan ziren, aitari eta amari ezer esan gabe.

Haraino joan eta baietz ilargia harrapatu—esan zion Tomasek Joni.

—Bai horixe! Erantzun zion Jonek.

Ibili eta ibili eta ilargia beti urrun zegoen.

Azkenean, ezinezkoa zela ikusi zutenean berriro etxera itzuli ziren.

Aitak eta amak, Jon eta Tomasen bila irten zuten mendira. Eta bidean topo egin zuten.

—Non zabiltzate ordu honetan?—Galdetu zuen amak.

—Mendian, ilargia harrapatu nahian—erantzun zion Jonek.

—Bai, saskia eta igitaia eraman ditugu, baina ezin dugu harrapatu—esan zuen Tomasek.

—Ai mutikoak, mutikoak! Ilargia ortzian dago, ordea, hor zeru goian, eta ezin da harrapatu—esan zuen aitak irribarrez.

Jon eta Tomas etxera itzuli ziren pozik ama eta aitarekin. Gau hartan gauza berri bat ikasi zuten.

-------------------------------------------------------------------

IDATZIZKO ULERMENA

1. Zein da textuaren ideia naguasia?

2. Zeintzuk dira testuaren bigarren mailako ideak?

- Erantzun itzazu ondoko galderak:

1. Nolakoak ziren Jon eta Tomas?

Mutil koxkorrak
Mutil jatorrak
Mutil zintzoak

2. Zer nahi izaten zuten gauero?

Mendira joatea
Ilargia harrapatzea
Afaria jatea

3. Zer eraman zuten ilargia harrapatzeko?

“Kainabera eta saskia.

“Eskailera eta igitaia.

“Saskia eta igitaia.

4. Nortzuk joan ziren Jon eta Tomasen bila?

“Aitona eta amona.

“Lagunak.

“Aita eta ama.

5. Non dago ilargia?

“Baserrian.

“Zeruan.

“Izarretan.

2.1. 4 zatitako testua ordenatu (1, 2, 3, 4):

Jon eta Tomas ilargia harrapatzera

Gau batean, ilargi betea zegoen eta Jon eta Tomas saski bat eta igitaia hartu eta ilargiaren bila joan ziren, aitari eta amari ezer esan gabe.

-Haraino joan eta baietz ilargia harrapatu-esan zion Tomasek Joni.

-Bai horixe-erantzun zion Jonek.

-Non zabiltzate ordu honetan?-galdetu zuen amak.

-Mendian, ilargia harrapatu nahian-erantzun zion Jonek.

-Bai, saskia eta igitaia eraman ditugu, baina ezin dugu harrapatu-esan zuen Tomasek.

-Ai mutikoak, mutikoak! Ilargia ortzian dago, ordea, hor zeru goian, eta ezin da harrapatu-esan zuen aitak iribarrez.

Eta Jon eta Tomas etxera itzuli ziren pozik aita eta amarekin. Gau hartan gauza berri bat ikasi zuten.

Ibili eta ibili eta ilargia beti urrun zegoen.

Azkenean, ezinezkoa zela ikusi zutenean berriro etxera itzuli ziren.

Aitak eta amak, Jon eta Tomasen bila irten zuten mendira. Eta bidean topo egin zuten.

Jon eta Tomas mendiko baserri batean bizi dira. Mutiko koxkorrak dira oraindik eta gaiztakeria batzuk ere egiten dituzte.

Ilargiak irteten duenean kezka handi bat izaten dute: “ Ilargi eder hori etxera ekarri nahi dugu. Baloi antzeko bola argitsu hori. Kalabaza bat baino handiagoa ez da eta zergatik ezin dugu ba etxera ekarri?

2.2 Osatu ondorengo testua:

· Behin batean Jon eta Tomas _______________________________________

________________________________________________________________

_________________________________________________________________

· Gau batean saskia eta igitaia _______________________________________

________________________________________________________________

_________________________________________________________________

· Baina ama eta aita _______________________________________

________________________________________________________________

_________________________________________________________________

2.3 Esaldi hauetan azpimarratu txarto dagoena eta zuzendu:

-Jon eta Tomasek eguzkia hartu nahi zuten.

-Aitari eta amari mendira joateko baimena eskatu zien.

-Saskia eta igitaia eraman zituzten.

2.4 Idatz ezazu hitz bakoitzarekin esaldi bat:

-Igitaia: ______________________________________________________

-Urrun: _______________________________________________________

-Iribarrez: _____________________________________________________

3. Ilargiarekin izan duzun esperientziaren bat azaldu eta

bestela asmatu (5 lerrotan):

___________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

4. Deskribatu ilargia; bere faseak, formak, tamaina, kraterrak,

historia, gizakia noiz eta nola iritsi zen (5 lerrotan):

_____________________________________________________________________

Asmatu ipuin bat ilargia protagonista duela (10 lerrotan):

_____________________________________________________________________

2023(e)ko abenduaren 8(a), ostirala

Emakume eta Neska Zientifikoen Nazioarteko Eguna: otsailaren 11a

Emakume zeintzialariak baliagarraik dira

Emakumeek zientziaren munduan ekarpen handiak egin dituzte.

Zientziako Emakumeen eta Nesken Nazioarteko Eguna

Data: otsailaren 11a.
Aldarrikapena: NBE
Noiztik ospatzen den: 2015. urtetik.

Gaien aurkibidea:

- Bideoa: Neskek beren gaitasunei buruz hitz egiten dute

- 2023 leloa: Berritu. Erakutsi. Altxatu. Aurrera. Eutsi (I.D.E.A.S.)

- 2022ko leloa: Emakumeak eta neskak zientzian: Aldaketaren eragileak

- 2021 leloa: Emakume zientzialariak, COVID-en aurkako borrokan liderrak

- Emakume zientzialariak historian

- Emakumeak eta zientzia: ekarpenak literaturaren bitartez

- Emakumeen eta Nesken Berdintasuna Garapen Iraunkorra lortzeko

- Zientzian emakumeei buruzko filmografia

- Nola ospatu Zientziako Emakumeen eta Nesken Nazioarteko Eguna?

Emakume zientzialari bat bere ikerketa aurrera eramaten.

Otsailaren 11n NBEk 2015ean aldarrikatu zuen Emakumeen eta Nesken Zientziaren Nazioarteko Eguna ospatzen da.

Egun honen helburu nagusia emakume eta nesken parte-hartze eta inklusio handiagoa lortzea da zientzia eta teknologiaren munduan eta horrela genero-arraila haustea.

Gaur egun, munduko zenbait herrialdetan genero-borroka bat dago, non emakumeak teknologia, zientzia edo matematika bezalako diziplinetan parte-hartzetik baztertu diren.

Neskek beren gaitasunei buruz hitz egiten dute. Horregatik, egun hau dekretatu zen planeta osoko emakume eta neskei ahotsa eta lekua emateko, giza garapenerako ezinbestekoak diren zientziaren arlo horietan protagonismoa izan dezaten.

Urteurren hau ospatzeari oso lotuta, IKTetako Neskak Nazioarteko Egunaren ospakizuna nabarmentzen da, zeina apirilaren laugarren ostegunean ospatzen dena, Telekomunikazioen Nazioarteko Batasunak (ITU) aldarrikatuta.

--------------------------------------------------

2023 leloa: Berritu. Erakutsi. Altxatu. Aurrera. Eutsi!

Honen bidez, emakumeek, neskek eta zientziak Garapen Iraunkorreko Helburuak (GEH) lortzeko funtsezko eginkizuna nabarmendu nahi da, hurrengo Goi-mailako foro politikoaren hitzaurre gisa.

Era berean, nazioarteko komunitatea zientzian emakume eta neskekin lotu nahi du, zientziaren, politikaren eta gizartearen arteko loturak indartuz, baita etorkizun hurbilean eragina duten estrategia, praktika eta irtenbideak aplikatuz. Hala, Garapen Iraunkorreko Helburuen erronkei eta aukerei aurre egiteko praktika onak, estrategiak eta irtenbideak erakutsiko ditu Egunak.

Nazioarteko egun honen ospakizunean nobedade gisa, neska itsuentzako zientzia-tailer bat sartuko da lehen aldiz 2023an, baita "Science in Braille: Making science available" saio bat ere.

2022 leloa: Emakumeak eta neskak zientzian: Aldaketaren eragileak.

2022an, emakumeak eta neskak zientziaren parte izan zezaten lan egin genuen, aldaketaren eragile gisa. 2022rako gaia "ekitatea, aniztasuna eta inklusioa: urak batzen gaitu".

2021 leloa: Emakume zientzialariak, COVID-en aurkako borrokan liderrak.

2021ean, Zientziako Emakumeen eta Nesken Nazioarteko Egunaren gaia honakoa izan zen: "Emakume zientzialariak, liderrak COVID-en aurkako borrokan".

Ekitaldi birtual bat egin zen UNESCOren egoitzan, COVID-19arekin lotutako gaietan pandemia hasi zenetik lan egin duten emakume zientzialariak bilduz.

Ikerketa zientifikoan pandemiak eragin ugari izan ditu. Alde batetik, munduan gaixotasuna hasi zenetik COVID-ekin zerikusia duten alor guztietan lanean ari diren mundu osoko ikertzaileen papera nabarmendu zen.

Pandemiak emakume zientzialariengan izan duen eragin negatiboa islatu zen, arlo honetan genero-arraila areagotuz. Batez ere Zientzietan hasten ziren emakumeei eragiten zien.

Horretarako, hutsune horri aurre egiteko eta emakumeek mundu zientifikoan beren gaitasunak garatzeko aukera ematen duten politikak aplikatu ziren, gizonekin aukera berdinekin.

Emakume zientzialariak historian

Emakumeek zientzian izan duten papera, historian zehar, oinarrizkoa izan da hainbat alorretako aurkikuntza handien aurkikuntzan, hala nola, medikuntzan, fisikan eta teknologian, gizateriak gaur egun onura ateratzen jarraitzen baitu.

Emakume hauek bizitza osoa ikerketa zientifikoari eskaini zioten. Kasu askotan, haien lanak gizonezkoei egozten zitzaizkien, emakumeak gizartean baloratzen edo garrantzitsutzat hartzen ez ziren garaian.

Hala ere, emakume hauen guztien ahaleginak eta lanak etorkizuneko belaunaldiei arrastoak uzten jarraitzen du, zientziaren eta teknologiaren historian aurretik eta ondoren bat markatuz.

Historian zehar gehien nabarmendu diren emakume zientzialari batzuk:

Marie Curie

Marie Curie: Zientziaren arloan bere lana aintzatetsi zuen lehen emakumea izan zen eta horregatik Fisikako eta Kimikako Nobel Saria eman zioten.

Ada Lovelace

Ada Lovelace: aitzindaria izan zen sistema informatikoetan eta ordenagailuen programazioan.

Margarita de Salas

Margarita de Salas: zientzialari espainiarra, bere lanaren bidez giza DNAn aurrerapen garrantzitsuak aurkitu zituena.

Flora de Pablo, bigarrena ezkerretik hasita.

Flora de Pablo: Biologia molekularrean doktorea da, eta emakume ikertzaile eta teknologoen elkartea izeneko fundazioaren bitartez zientziaren munduan emakumeen errebindikazioaren alde borrokan jarraitzen du.

Vera Rubin

Vera Rubin: materia iluna aurkitu zuen astronomo estatubatuarra, galaxien inguruan izarren errotazioaren behaketei esker.

Emakumeen aurkako Indarkeria desagerrarazteko Nazioarteko Eguna: azaroaren 25a

Emakumeen aurkako Indarkeria desagerrarazteko Nazioarteko Eguna urtero azaroaren 25ean ospatzen den nazioarteko eguna da. Nazio Batuen Erakundeko Biltzar Nagusiak erabaki zuen egun hori ospatzea, 1999ko abenduaren 17an onartua.

Egun garrantzitsu hau Dominikar Errepublikak proposatu zuen, eta beste hirurogei herrialdek babestu zuten. Hain zuzen ere, egun hau emakumeen aurkako indarkeria salatzeko eta desagerrarazteko helburuarekin sortu zen.

Jatorria

Azaroaren 25a Emakumeen aurkako Indarkeriaren kontrako Nazioarteko eguna izendatu zen 1999an. Egun hori Mirabal ahizpen hilketa oroitzeko aukeratu zen. Mirabal ahizpak Dominikar Errepublikako hiru ekintzaile politiko izan ziren eta 1960ko azaroaren 25ean Rafael Trujillo diktadorearen poliziak bortizki hil zituen.

Urte horretatik aurrera, emakumeen talde eta mugimendu feministak data hori hartu zuen emakumeenganako indarkeria sexistaren aurkako egun bezala. Azkenean, 1999. urteko abenduaren 17an Nazio Batuen Erakundeak “Emakumeen kontrako bortizkeria ezabatzeko Nazioarteko Eguna” izendatu zuen.

Mirabal ahizpak

Mirabal ahizpen borroka

1950eko hamarkadan, Dominikar Errepublikan, Mirabal ahizpek gogor borrokatu zuten Trujillo diktadorearen erregimenaren aurka. Horren ondorioz, behin baino gehiagotan kartzelatu, bortxatu eta torturatu zituzten. Nolanahi ere, gertatutakoa jasan arren, ez ziren errenditu.

Santo Domingon, 1960ko maiatzaren 18an, hiru ahizpetatik bi epaitu egin zituzten, baita haien senarrak ere. Estatu dominikarraren segurtasunari erasotzeagatik salatu zituzten eta ondoren kartzelaratu. Senarrak izan ezik abuztuaren 9an aske utzi zituzten bi ahizpak.

Mirabal ahizpak senarrak bisitatzera joan ziren kartzelara eta kartzelatik etxerako bidean, errepidean zehazki, Inteligentzia Militarraren Zerbitzuko heriotza-eskuadroi batek gelditu zituen. Bertan hil egin zituzten eta jipoitu egin zituzten, jendeak auto-istripuz hil zirela pentsa zezan.

1962an epaitu zituzten hiru ahizpen hiltzaileak. Hainbat urtetako kartzela-zigorra ezarri zieten, baina ez zuten asko iraun espetxean. Azkenean, Dominikar Errepublikatik ihes egitea lortu zuten Trujilloren aldeko hainbat talderi esker.

NBE-k aipatu dituen datu kezkagarriak:

Mundu osoan hiru emakumetik batek indarkeria fisikoa eta sexuala jasaten du.

Ezkondutako emakumeen % 52k bakarrik erabakitzen du harreman sexualaren inguruan, antisorgailuen erabileran adibidez.

Gaur egun bizi diren 750 milioi emakume inguru 18 urte bete baino lehen ezkondu ziren.

Mundu osoko salerosketa biktimen % 71 emakumeak dira eta 4 kasutatik 3 sexu esplotazio kasuak dira.

Emakumezko biktimen kasuen % 50ren egilea bere mutil laguna edo familiako kide bat da; gizonezkoetan, berriz, 20 biktimetatik batena.

Gure gizarteen ehunean, neurri kezkagarriko problematika bat dago:

Genero-indarkeria. Osasunaren Mundu Erakundeak (OME), osasun globalaren funtsezko erakundea den aldetik, 2022an problematika horren errealitatean murgiltzen gaituzten datu adierazgarriak ematen ditu. Estatistika horiek munduko hainbat eskualdetan egindako azterlan sakonetan eta inkestetan oinarritzen dira, eta emakumeek hainbat testuingurutan jasaten duten indarkeriaren garrantzia argitzen dute.

Bikote intimoak eragindako indarkeria fisikoa eta sexuala:

OMEren arabera, mundu mailan, hiru emakumetik batek, gutxi gorabehera, indarkeria fisikoa edo sexuala jasan du bere bikotekide intimoaren eskutik bizitzako uneren batean.

Bikotetik kanpoko sexu-indarkeria:

Kalkulatzen da mundu mailan emakumeen % 7k sexu-indarkeria jasan duela bere bikotekide intimoa ez den norbaiten eskutik.

Hilketa gehiagorik ez!

Feminizidioa:

OMEk nabarmendu du, mundu mailan, feminizidioa arazo larria dela. Kalkuluen arabera, mundu osoko emakumeen hilketen % 38 inguru beren bikotekide gizonezkoek egiten dituzte.

Feminizidioari stop!

Generoan oinarritutako indarkeria lan-eremuan:

OMEk generoan oinarritutako lan-arloko indarkeria ikertu du, eta nabarmendu du emakumeek diskriminazioari, sexu-jazarpenari eta indarkeriari aurre egin diezaieketela beren lantokietan.

Sexu-indarkeria eta genero-indarkeria:

OMEk sexu-indarkeria eta genero-indarkeria ere jorratu ditu ugalketarekin lotutako testuinguruetan, emakumeen genitalen mutilazioa (EMG) eta beste praktika kaltegarri batzuk barne.

-----------------------------------------------------------------------------------------------

Galderak:

1.- Zergatik ospatzen da azaroaren 25a?

2.- Zer aldarrikatzen da azaroaren 25ean?

3.- Zer indarkeria mota daude generoen artean?

4.- Zer esan nahi du "Feminismo" hitzak zuretzat? Zergatik da garrantzitsua?

5.- Zeintzu datu estatistikok deitu dizute arreta gehien?

6.- Genero indarkeriaren inguruan zure hausnarketa idatzi eta aipatu zeintzu irtenbide proposatuko zenituzke:

2023(e)ko azaroaren 29(a), asteazkena

Emakumeak eta zainketak: oraindik errotuta dagoen rola

Emakumea etxeko lanetaz eta mendekotasuna dutenak zaintzen arduratzen da.

Emakumeak eta zainketak: oraindik errotuta dagoen rola

Antzinatik, zaintzaren rola emakumeei lotuta egon da. Gizonek familia zaintzeko lan egiten zuten, eta emakumeek haurrak, adinekoak eta mendekoak zaintzen zituzten, eta, jakina, baita etxea ere. Egoera hori ez zen aldatu emakumea lan-munduan sartu zenean. Gaur egun ere jende asko harritzen da gizon batek bere familia zaintzeko kontratu partzial bat edo eszedentzia bat eskatzen badu; ez da hain harrigarria, ordea, emakumeak hartzea erabaki hori.

Emakumeak eta zainketak: datu batzuk

Espainian, lanaldi partzialean lan egiten duten pertsonen % 94,18 emakumeak dira. Hau da, mota horretako kontratu bat duen gizon bakoitzeko 16 emakume daude.

LANEren arabera, 2019an, azken urteetako erritmoari eutsiz gero, zaintzetan dagoen genero-arrakalak bi mende baino gehiago beharko zituen ixteko.

Zientzia eta Berrikuntza Ministerioko Emakume eta Zientzia Unitateak bultzatutako inkesta baten arabera, ikertzaileen % 50 inguru etxea garbitzeaz arduratu ziren, eta % 43,8k bere gain hartu zituzten konfinamenduan zaintza-erantzukizunak. Bestalde, gizonen % 20 arduratu zen garbiketaz, eta gizonen % 18,3k bere gain hartu zituen zaintza-erantzukizunak.

45 eta 64 urte bitarteko emakumea, zainduaren etxebizitza berean bizi dena. Hori da mendekotasuna duten pertsonen eta adinekoen zaintzailearen profil nagusia Espainian.

Joan den ekainean, munduko etxeko langileen ia hiru laurdenek (55 milioi) enplegua gal zezaketela uste zen, COVID-19aren ondorioz. Horietako asko (37 milioi) emakumeak dira.

LANEren arabera, 2020ko bigarren erdian emakumeen soldatak ia % 15 murriztu dira (gizonen % 11,3ren aldean). Hori gertatu da enplegua galdu delako eta lan egindako ordu kopurua jaitsi egin delako.

Gizonen eta emakumeen arteko soldata-arrakala % 23koa da, 2013ko erregistroetatik gorakoa. 2019an, gizonen urteko batez besteko soldata 22.875 eurokoa izan zen; emakumeena, 17.927 eurokoa.

Espainian, guraso bakarreko etxeen % 80 baino gehiago emakume batek zuzentzen ditu.

LANEren arabera, Latinoamerikan eta Kariben, biztanleriaren bosten batek zaintzari lotutako sektoreetan lan egiten du, modu ordainduan; gehienak emakumeak dira. Sektorea emakumeen enpleguaren herena baino gehiago da.

Galderak:

1.- Zein da zaintza egiten dutenen portzentaia emakume eta gizonen artean?

2.- Zer da mendekotasuna duen pertsona bat?

3.- Zein portzentaiekoa da gizonen eta emakumeen arteko soldata-arrakala? Zer esatea nahi du horrek?

4.- Egin ezazu testu hau irakurri ondoren hausnarketa bat eta zaintzen inguruan gertatzen denari buruz zein da zure iritzia?

5.- Zein da testuaren ideia nagusia? Eta bigarren mailako ideiak?

La mujer hoy en día se ocupa de todo;

la parte de las finanzas, limpieza, enseñanza y diversas tareas en el hogar,

así como el trabajo que desempeña en el mundo laboral como

maestra, médico, ingeniera, arquitecta y demás profesiones.

Mujeres y cuidados: un rol todavía arraigado

Desde tiempos ancestrales, el rol de los cuidados ha estado ligado a las mujeres. Los hombres se dedicaban a trabajar para mantener a la familia y ellas al cuidado de los niños, las personas mayores y dependientes y, por supuesto, el hogar. Esta situación no cambió con la incorporación de la mujer al mundo laboral. Todavía hoy mucha gente se asombra si un hombre opta a un contrato parcial o una excedencia para cuidar a su familia; no sorprende tanto, sin embargo, que sea la mujer quien tome esta decisión.

Mujeres y cuidados: algunos datos

En España, el 94,18% de las personas que trabajan a tiempo parcial son mujeres. Es decir, por cada hombre con un contrato de este tipo hay 16 mujeres.

La OIT estimaba en 2019 que, si se mantenía el ritmo de los últimos años, la brecha de género en los cuidados tardaría más de dos siglos en cerrarse.

Según una encuesta impulsada por la Unidad de Mujeres y Ciencia del Ministerio de Ciencia e Innovación, alrededor del 50% de las investigadoras se responsabilizaron de la limpieza del hogar y el 43,8% asumió las responsabilidades de cuidados durante el confinamiento. Por su parte, el 20% de los hombres se encargó de la limpieza y el 18,3% de los hombres asumió las responsabilidades de cuidados.

Mujer, de entre 45 y 64 años y que habita en la misma vivienda que la persona cuidada. Este es el principal perfil del cuidador de personas dependientes y mayores en España.

El pasado mes de junio, se estimaba que casi las tres cuartas partes de los trabajadores y trabajadoras domésticas del mundo -55 millones- podrían perder su empleo como resultado de la COVID-19. Una gran parte de ellos (37 millones) son mujeres.

Según la OIT, durante la segunda mitad de 2020 los salarios de las mujeres se han reducido casi un 15% (frente al 11,3% de los hombres). Esto es debido a la pérdida de empleo y el descenso en el número de horas trabajadas.

La brecha salarial entre hombres y mujeres se sitúa en el 23%, una cifra que se remonta a los registros de 2013. El salario medio anual de los hombres en 2019 fue de 22.875 euros, el de las mujeres, 17.927 euros.

Más del 80% de los hogares monoparentales en España están liderados por una mujer.

Según la OIT, en América Latina y el Caribe, una quinta parte de la población trabaja en sectores vinculados al cuidado de forma remunerada; la mayoría son mujeres. El sector constituye más de un tercio del empleo femenino.

PREGUNTAS:

1.- ¿Cuál es el porcentaje de mujeres y hombres que realizan cuidados?

2.- ¿Qué es una persona dependiente?

3.- ¿Cuál es el porcentaje de brecha salarial entre hombres y mujeres? ¿Qué quiere que diga eso?

4.- Tras la lectura de este texto, ¿cuál es su opinión sobre lo que ocurre en torno a los cuidados?

5.- ¿Cuál es la idea principal del texto? ¿Y las ideas secundarias?