Makina sinpleak eta konplexuak

Gizakiaren Historian makinak betidanik existitu izan dira.

Bi motatako makinak daude:

MAKINA SINPLEAK

MAKINA KONPLEXUAK

MAKINA SINPLEAK (goiko irudian)

1-PALANKA

2-POLEA

3-ARDATZA (EJE)

4-ALDAPA (RAMPA)

5-PLANO INKLINATUA (INCLINADO)

--------------------------------------------------

MAKINA KONPLEXUAK:

1-LURRUNEZKO TRENA

2-KOTXEA

3-BIRRINGAILUA (BATODORA)

4-MOTORRA

5-ERLOJUA

6-TABLETA

7-BIZIKLETA

Makina konplexuak Aro Garaikidean asmatzen hasi ziren,

XVIII. mendea eta XXI. mendeen artean,

lurrunezko makina edo trena adibidez.

Gaur egun makina ugari ditugu gure bizitza errezten digutenak;

kotxea, erlojua, ordenagailua eta motorra adibidez.

LURRUNEZKO TRENA

(TREN DE VAPOR)

KOTXEA

BIRRINGAILUA (BATODORA)

MOTORRA

ERLOJUA

TABLETA

BIZIKLETA

 

Zatiketak zatitzaile batekin

Zatiketak egiteko azalpena

 

Aro Garaikidea (1789 - 2024)

Aro Garaikidea (1789 - 2024)

Frantziako Iraultza (1789), herritarrek beraien herrialdearen kudeaketaren ardura hartu zuten, erregeak alde batetara utziz, batzuk gillotinan bukatu zutelarik.

Aro Garaikidea XVIII. mendean hasi zen Frantziako Iraultzaren piztean. Garai honetan filosofiak eta pentsamenduak zientziari balioa eman zion, bere metodo zientifikoa beste diziplina batzuetara hedatuz.

Horrela, frogatu ezin ziren ideiak alde batetara uzten hasi ziren, sinismenak adibidez. Zentzutik urrun zeuden ideiek erabateko mespretxua jaso zuten eta esperientzia konkretua gailendu zen.

Erlijioa eta Zientziaren arteko talka eman zen.

Aro Garaikidean arrazoi zientifikoak balio handi hartu zuen, erlijioarenarekin alderatuz. Gizakiarentzat erabilgarria izan daitekeena soilik aztertzeko ardura soilik kontutan hartzen hasi ziren. Pertsonek beren ideiak berretsi zituzten errealitate konkretuarekin, esperientzia sentsorialak alde batetara utziz.  Gizakiak arrazoiak eta fenomenoak zergatik gertatzen diren aztertzen uzten du eta prozesuak, fenomeno horiek gertatzen diren legeak, aztertzen hasten da.

Industria Iraultza (1840 - 1880)

Gizakiak lan egiteko makinak erabiltzen hasi ziren.

Lehen lantegiekin gizakiak produktuak azkarrago egiten zituen.

Aro Garaikidea Industria Iraultzetan Mendebaldeko sistema kapitalistaren garapena eta finkatzeak markatu du, eta, ondorioz, Europako potentzia handiek lurraldeen, lehengaien eta kontsumo-merkatuen inguruan izandako liskarrek.

Lehen Gerrate Mundiala (1914-1918)

Aro garaikidean, Lehen eta Bigarren Mundu Gerrak gertatu ziren. Mundu gerren gertaera honek herrialde ezberdinen arteko konfidantza falta ekarri zuen: Estatu Batuak (EE.UU / USA) eta Sobietar Batasunaren artean (URSS). Garai honi Gerra Hotza deitu zitzaion. 

Españako Gerra Zibila

Aro Garaikidean beste gerra batzuk ere izan ziren; Españako Gerra Zibila adibidez (1936-1939). 

Washap (2009)

Gerrez gain Aro Garaikidean  aurrerapen zientifiko eta teknologiko handiak izan ziren: espazio-industria, robotak, ordenagailuak, internet, telefono mugikorrak (1973) eta sare sozialak asmatu zirelarik: Face-book (2004), YouTube (2005), Twitter - X (2006), Spotify (2006), Washap (2009), Instagram (2010), Telegram (2013) eta Tik Tok (2017). On line bidezko lehen enpresak hauek izan ziren: Amazon (1995, USA) eta Shein (2005, China).

Aro Garaikideko gertaerak:

- Aurrerapen zientifiko eta teknologiko handiak (trena, motordun ibilgailuak)

- Aurkikuntza geografiko handiak, lurraren gainazalaren zatirik handiena ezagutzea ahalbidetu zutenak; Ipar poloen konkista (1909 eta Hego poloak (1911), Everest gailurrak (1953)

- Iraultzak, gerrak eta momentu esanguratsuak:

•  Frantziako Iraultza (1789-1792).

•  Napoleonen Inperioa (1799 - 1815).

•  Industria Iraultza (1840 eta 1880) eta makinen asmakuntza:

• Lantegien edo fabriken sorrera.

• Aisialdiaren eta gaur egungo kirolaren sorrera: 

• Football (1863), 

• Rugby (1823), 

• Básquetbol (1891).

•   Makina berrien asmakuntza: 

• Lurrunezko trena (1804).

• Kotxea (1886).

• Hegazkina (1903).

•  Olimpiada Modernoak (1896, Atenas, Grecia)

•  Errusiako Iraultza (1905 eta 1917).

•  Lehen Mundu Gerra (1916-1919).

•  Españako Gerra Zibila (1936-1939).

•  Bigarren Mundu Gerra (1939-1945).

•  Nazio Batuen Erakundearen sorrera (NBE, 1945).

•  Gerra Hotza (1945 - 1989).

•  Gizakia Ilargian (1969).

•  Internet-en asmakuntza (1969, USA).

•  Berlingo harresiaren erorketa (1989) eta SESB ohia desegitea.

•  New Yorkeko erasoa (2001, USA) Dorre bikien erorketa.

•  Sare sozialak: Face-book (2003).

•  Ukraina - Errusia gerra (2022-      )

•  Palestina - Israel gerra (2023 -      )

EUSKARA - GRAMATIKA - ADITZ LAGUNAK (naiz, zara, da…/ dut, ditut, duzu…)

ADITZ LAGUNAK

Erabili hurrengo aditz lagunzak esaldietako hutsuneak betetzeko:

1- Bete hutsuneak eredua jarraituz:

IZAN aditz laguntzailea - NOR:

Ni naiz

Hi haiz

Hura da

Gu gara

Zu zara

Zuek zarete

Haiek dira

1. Zu gaur Donostian izan _____________

2. Zuek ez __________oso onak izan

3. Irakaslea zutik egon _____________ klasean

4. Ikasleak lo egon ___________ klasean

5. Ni gaixo egon ___________ aste honetan

6. Autoa semaforoan gelditu ___________

7. Mutil horiek lo gelditu ____________ pelikula bitartean

8. Gu gaur goizean mendian ibili ___________

9. Zuek arratsaldean kalean ibili _____________

10. Haurrak eskolara joan ______________

11. Gu ez _____________ etxera joan

12. Zuek berandu etorri _____________

13. Neska-mutilak autobusean etorri _____________

14. Non sartu _______________ aitona?

15. Emakume haiek dendan sartu _______________

16. Ni kanpora atera _________________

17. Zu goizean ez ____________ kanpora atera

18. Mutilak hemen bertan jarri _______________

19. Non jarri _______________ zuek?

20. Martin eta Miren lanean hasi ____________

21. Zu ez ____________ oraindik lanean hasi

22. Gure asto zaharra mendian hil _____________

23. Gaur ez ______________ inor hil herrian

24. Jendea plazan agertu __________________

25. Gure etxean ez _____________ inor agertu gaur arratsaldean

26. Zer gertatu _______________ hemen?

27. Herri horretan gauza handiak gertatu _____________ hilabete honetan

28. Gure lantegian problema batzuk sortu __________________

29. Nire herrian pintore onak sortu _____________.

2- Bete hutsuneak eredua jarraituz:

IZAN aditz laguntzailea - NOR-NORK:

Nik dut

Hik duk/n

Hark du

Guk dugu

Zuk duzu

Zuek duzue

Haiek dute

1. Irakasleek bilera bat izan _______________ eskolan.

2. Langile hauek bi etxe egin _________ herri honetan.

3. Emakume honek telebistan hitz egin ______________.

4. Gazteek autobusa hartu ______________.

5. Gizon horrek paper zaharrak bildu ________ kalean.

6. Nik mahaian utzi _____________ liburua.

7. Zuek ez __________ ezer erosi.

8. Neskak haragia jan __________________.

9. Guk etxean prestatu ________________ bazkaria.

10. Lolik paper batean idatzi _______________.

11. Guk ez _____________ paper hori irakurri.

12. Inesek leihoak ireki _________________.

13. Zuk iturria itxi _______________.

14. Nor ikusi ________________ zuk kalean?

15. Musika ederra entzun ___________ guk plazan.

16. Nik poltsan sartu ___________________ kartera.

17. Gurasoek kanpora atera ____________ haurrak.

18. Nire lagunak txiste berriak esan ________________.

19. Neska hark nire urteak galdetu _____________.

20. Zuek oso ondo erantzun _______________.

21. Zer ekarri  ______________ zuk poltsa horretan?

22. Zuek nire lagunak eraman _______________ autoan.

23. Nik denbora asko galdu _________________ gaur.

3- Bete hutsuneak eredua jarraituz:

IZAN aditz laguntzailea - NOR:

Ni naiz

Hi haiz

Hura da

Gu gara

Zu zara

Zuek zarete

Haiek dira

1. NIRE LAGUNAK HEMEN EGON _________ . 

2. ZUEK EZ _________ BILBON EGON

3. GAZTEAK ZUTIK EGON _________

4. NIRE ANAIA LO EGON _________ ZORUAN.

5. NI ERE LO GERTAU _________ .

6. AITA EZ _________   ETORRI ETA NESKATOA TRISTE DAGO

7. AUTOA BIDEAN GELDITU _________ .

8. KALEAN IBILI _________ .

9. NOR IBILI DA HEMEN?

10. NESKA-MUTILAK MENDIAN IBILI_________ .

11. MARTIN ETXERA JOAN _________ .

12. AUTOZ JOAN _________ .

13. GAUR BERANDU ETORRI _________ .

14. NI GOIZ ETORRI _________ .

15. ZUEK EZ _________  GOIZEAN ETORRI.

16. LANGILEAK LANTEGIAN SARTU _________ .

17. AITONA OHEAN SARTU _________ .

18. UMEA EZ _________  ETXERA SARTU

19. GU GAUEZ ATERA _________ .

20. ZU HEMEN JARRI ZARA

21. AMA GAIXORIK EGON _________  BAINA ONDO JARRI _________ .

22. UME TXIKIA HIZKETAN HASI _________ .

23. PARTIDUA BERANDU HASI _________ .

24. ZUEK LANEAN HASI _________ .

25. KLASEA EZ _________  ORAINDIK HASI

26. NIRE TXORIA HIL DA ETA TRISTE JARRI_________ .

27. GUDA HONETAN JENDE ASKO HIL _________ .

28. EGUNKARI BERRI BAT AGERTU _________ .

29. IRAKASLEA AGERTU DA ETA IKASLEAK ISILIK GERATU_________ .

30. AMA AGERTU DA ETA UMEAK OHERA JOAN _________ .

31. ZER GERTATU _________  KALE HORRETAN?

32. EZ _________  EZER GERTATU.

33. ISTRIPU BAT GERTATU _________ 

34. HERRI HONETAN GAUZA BATZUK GERTATU _________ .

35. LUR HONETAN BELARRA ATERA _________ .

36. NI HERRIAN IDAZLE BATZUK SORTU_________ .

4- Bete hutsuneak eredua jarraituz:

1. ITURRIA IREKI  _________ .

2. BEGIAK ITXI _________ .

3. ATEA ITXI  _________ , BAINA LEIHOAK IREKI  _________ .

4. TELEBISTA IKUSI  _________ .

5. HORI EZ  _________  INORK IKUSI

6. ZUK EZ  _________ INOR IKUSI

7. KOLDO IKUSI  _________ .

8. ZUEK NIRE HERRIA IKUSI  _________ .

9. IRRATIA ENTZUN  _________ .

10. EZ  _________  EZER ENTZUN

11. OGIAK POLTSAN SARTU  _________ .

12. HANKA SARTU  _________ .

13. JONEK ZIGARRO BAT ATERA  _________ .

14. JAKIAK ATERA DITUZU ETA HOR UTZI  _________ .

15. ZER ESAN  _________ ?

16. EZ  _________  EZER ESAN

17. HORI EZ _________  INORK ESAN.

18. INESEK ORDUA GALDETU  _________ .

19. GEHIEGI GALDETZEN  _________ .

20. IKASLEAK ONDO ERANTZUN _________ .

5- Bete hutsuneak eredua jarraituz:

1. Trena/trenak geltokian gelditu ___________ .

2. Bakoitza/bakoitzak bere aulkian eseri ___________ .

3. Zu/zuk noiz hartuko ___________ oporrak?

4. Mikel/Mikelek 10 euroko billete bat aurkitu ___________ .

5. Denak/denek batera jaiki ___________ beren eserlekuetatik.

6. Ane/Anek ederki mintzatzen ___________ italieraz.

7. Bi eskalatzaileak/eskalatzaileek harkaitzetatik behera jausi ___________ .

8. Tekniko bat/batek konpondu ___________ telebista.

9. Jon/Jonek zarama edukiontzira bota ___________ .

10. Zure gutunak/gutunek ez ___________ heldu.

11. Nor/Nork galdu ___________ bere karneta?

12. Nuria/Nuriak asko argaldu ___________ .

13. Ume hau/honek ez ___________ sekula isiltzen

14. Ikasleak/ikasleek azterketak bukatu ___________ .

6- Bete hutsuneak eredua jarraituz:

1. Langileak___ lan ordu gutxiago eta soldata handiagoa nahi du

2. Gazte_____ lan gutxiago eta oporraldi luzeagoa_____ nahi ditu

3. Ikasle asko_____ eskolaz kanpoko ekintzaz betea dauka egun_____.

4. Tren geltoki eta autobus zerbitzu_____ udan neguan baino lan gehiago izaten dute.

5. Barazki_____ jatea osasunerako onda dela diote mediku_____.

6. Barazki_____ bitamina asko izaten dituzte.

7. Zu_____ erosi duzun liburua nire baino ederragoa da.

8. Zein herri_____ du biztanleria kopuru altuagoa?

9. Jende_____ ez du libururik irakurtzen

10. Hainbat pertson_____ erosi zuten liburua argitaratu zenean.

11. Udazkenean hostoak galtzen dituzte zuhaitz_____.

12. Maiderri zuhaitza_____ gustatzen zaizkio.

13. Ni_____izan naiz klasera heltzen lehena.

14. Zu_____ ez duzu klasean lanik egiten.

15. Xabier_____ eman zion kolpea Josuneri.

16. Niri ez dit horren berri eman irakasle________ .

17. Nire ama menditik etorri ____________ .

-------------------------------------------------------------------

IZAN aditz laguntzailea - NOR: Ni kirolaria naiz Hi kirolaria haiz Hura kirolaria da Gu kirolaria gara Zu kirolaria zara Zuek kirolaria zarete Haiek kirolaria dira IZAN aditz laguntzailea - NOR-NORK: Nik indarra dut Hik indarra duk/n Hark indarra du Guk indarra dugu Zuk indarra duzu Zuek indarra duzue Haiek indarra dute NORI Niri kirola gustatzen zait Hiri kirola gustatzen zaik/n Hari kirola gustatzen zaio Guri kirola gustatzen zaigu Zuri kirola gustatzen zaizu Zuei kirola gustatzen zaizue Haiei kirola gustatzen zaie NORK-NORI-NOR Nik lore bat eman diot Hik lore bat eman diok/n Hark lore bat eman dio Guk lore bat eman diogu Zuk lore bat eman diozu Zuek lore bat eman diozue Haiek lore bat eman diote EGON Ni ondo nago Hi ondo hago Hura ondo dago Gu ondo gaude Zu ondo zaude Zuek ondo zaudete Haiek ondo daude ESAN Nik esan diot Hik esan diok/n Hark esan dio Guk esan diogu Zuk esan diozu Zuek esan diozue Haiek esan diote JOAN Ni Donostira noa Hi Donostira hoa Hura Donostira doa Gu Donostira goaz Zu Donostira zoaz Zuek Donostira zoazte Haiek Donostira doaz ETORRI Ni menditik nator Hi menditik hator Hura menditik dator Gu menditik gatoz Zu menditik zatoz Zuek menditik zatozte Haiek menditik datoz IBILI Ni jolasean nabil Hi jolasean habil Hura jolasean dabil Gu jolasean gabiltza Zu jolasean zabiltza Zuek jolasean zabiltzate Haiek jolasean dabiltza

Las aventuras de Pippi calzaslargas / ASTRID LINDGREN

  

“Las aventuras de Pippi calzaslargas” 

Escritora: ASTRID LINDGREN

Había una vez una niña que vivía en una granja y tenía una familia numerosa. Pasaba los días paseando por los campos con sus hermanos y hermanas pero también ayudaba a cuidar a los animales de la granja y no solo a los pequeños - como pollos y patos -, sino también a los grandes como vacas y caballos.

Se llamaba Astrid y tenía un espíritu muy rebelde. Era fuerte, y valiente, no tenía miedo de estar sola y podía hacer toda clase de cosas: cocinar, limpiar, arreglar la bicicleta, caminar por los tejados, derrotar a los bravucones, inventar historias…¿ te suena familiar? 

Bueno, si alguna vez has leído la historia de una niña fuerte,valiente e intre pida llamada Pippi calzaslargas, no te sorprenderá saber que Astrid fue la autora de este increíble libro.

Cuando se publicó Pippi calzaslargas, muchos adultos lo criticaron. 

- Pippi es demasiado rebelde - decían -. Nuestros hijos creerán que desobedecer está bien. 

Sin embargo, a los niños y las niñas les encantaba. Pippi no decía que no sin razón, sino que les mostraba a los lectores jóvenes la importancia de ser independientes sin dejar de cuidar de las otras personas.

En la actualidad, Pippi Calzaslargas es uno de los libros infantiles más apreciados. Astrid escribió y publicó muchos otros que también escribían a niños y niñas fuertes que tomaban las riendas de sus propias aventuras.

Por lo tanto, si un día te metes en problemas por hacer trastadas, lee el libro Pippi Calzaslargas. Ella siempre estará ahí para ayudarte.

---------------------------------------------------------------------

Preguntas:

1. ¿Cómo se llamaba la escritora de "Las aventuras de Pippi Calzaslargas?

2. ¿Dónde vivía la escritora cuando era niña y cómo era su familia?

3. ¿Cómo era Pippi Calzaslargas?

4. ¿Aunque Pippi era rebelde cómo se comportaba con las demás personas?

5. ¿Te gustaría ser como Pippi Calzaslargas? ¿por qué?