2021(e)ko urriaren 21(a), osteguna
MATEMATIKA - KOADRO KARTEZIARRA
1- Kokatu itzazu hurrengo koordenatuak kuadro karteziar honetan:
Koordenatuak:
2- Aipatu itzazu koadro karteziarrean agertzen diren hizkien
(A, B, C, D,E, F, G, H, I, J, K) koordenatuak:
3- Kontutan izanik hurrengo adibidea: “Hirukiaren koordenatuak”, marraztu ezazu lauki bat eta bere 4 ertzen koordenatuak (A, B, D, E) adierazi:
Lauki bat marraztu koadro karteziarrean eta koordenatuak adierazi:
Marraztu duzun 4 ertzen koordenatuak (A, B, D, E) adierazi:
4- Jarraitu argibideei eta markatu Aitorrek eta Itxasok egingo duten ibilbide ezberdinak:
ILARGIAREN ISLADA
1- zenbat gizon joan ziren bere herrira?
2- nola iritsi ziren?
3- zer pentsatzen zuten ibaian zegoela?
4- zer eman ziren denen artean?
LAS ESTRELLAS
LAS ESTRELLAS
Las estrellas son soles, es decir, grandes bolas de gas que arden y generan luz y calor, por eso brillan. Las hay de muchos tipos: pequeñas, inmensas, azules, rojas, amarillas....
Las estrellas te parecen minúsculas porque están muy lejos, mucho más que el Sol (que es la estrella más cercana a nosotros), y tienes la impresión de que tienen cinco puntas porque su luz, al pasar a través de la atmósfera, brilla en todas las direcciones.
Las estrellas no están pegadas en el cielo; flotan en el espacio como los planetas. De día están también ahí pero no podemos verlas porque la luz del sol es más brillante que la de ellas.
En la Antigüedad el cielo era un lugar mágico y misterioso para los hombres, ya que no poseían las tecnologías ni el conocimiento para comprender su funcionamiento. Por eso pensaban que el conjunto de algunas estrellas dibujaban formas en el cielo: un perro, un dragón, una flecha, un oso...Son las constelaciones.
Pero no todos los pueblos imaginaban las mismas constelaciones. Para los indios sioux lo que nosotros llamamos la Osa Mayor era un turón y para los vikingos era el carro de un dios.
Las constelaciones sirven también para orientarse , pues siempre permanecen en el mismo lugar.
Si quieres saber más sobre las estrellas pincha AQUÍ
Ahora vamos a trabajar con la lectura:
1) Busca en el diccionario el significado de las palabras subrayadas.
2) ¿Qué son las estrellas?
3) ¿Cuál es la estrella más cercana a nosotros?
4) ¿Por qué a veces parece que tienen cinco puntas?
5) ¿Qué es una constelación?
6) ¿Qué era la Osa Mayor para los indios sioux? ¿Y para los vikingos?
2021(e)ko urriaren 13(a), asteazkena
OLINPIADAK
Parisko Joko Olinpoikoak (1900. urtean)
OLINPIADAK
Munduko kirolari guztien ametsa da Joko Olinpikoetan bere herriaren ordezkari izatea.
Parte hartzen duten kirolarí guztiak amateurrak (afizionatuak) dira. Ez dute dirurik kobratzen
parte hartzeagatik. Programa edo egitarau olinpikoan sar daitezkeen kirolak, gutxienez 20
naziotan praktikatzen direnak izan behar dute.
Atletismoa da zaletu gehien erakartzen dituen ikuskizuna eta gustukoena. Olinpiadak
lau urtez behin ospatzen dira. Lehenengoak Grezian ospatu ziren orain dela 2.700 bat urte.
Tartean, urte askotan jokatu gabe egon ondoren, aro berriko Olinpiadak 1896an hasi ziren.
Antzinako Joko Olinpikoak
Greziarrek beren jainkoen ohoretan egiten zituzten erlijio festetatik sortu ziren Joko
Olinpikoak.
Ospakizunik garrantzizkoenak Olinpia izeneko hiri batean egiten ziren, bertan baitzegoen
Zeus (beren jainko garrantzitsuena) gurtzeko tenplua. Jendea erromes bezala joan ohi zen.
Lehenik, zeremonia erlijiosoetan parte hartzen zuen, ondoren, bost egunez, kirol lehiaketak
egiten ziren eta, azkenik, zazpigarren egunean, sariak banatzen ziren.
Ezagutzen den lehenengo Olinpiada K. a. 776. urtean ospatu zen. Lehiaketa bakarra
egin zen: 183 m-ko oinezko lasterketa bat estadioan zehar. Koroibes izeneko sukaldari batek
irabazi zuen, eta eman zioten saria olibo-hostoz eginiko koroa bat izan zen.
Joko Olinpikoen garrantzia hazten
Antzinako Olinpiadetako atletarik ospetsuenetako bat Krotonako Milon izan zen. K. a.
VI. mendean sei Olinpiadatan jarraian garaile izan zen borrokalari menderaezin hau. Oso
indartsua omen zen. Behin, estadiora, idi bat bizkarrean zuela sartu, eta ukabilkada batez hil
omen zuen.
Antzinako Olinpiadak eta emakumea
Hasiera batean emakumeei eta esklabuei ez zitzaien Olinpiadetan parte hartzen uzten.
Lehenengoei ikusle bezala ere ez zitzaien uzten. Olinpiadetan emakumeren bat ikusle bezala
harrapatuz gero, bizia gal zezakeen.
Historiak dioenez, emakume bat libratu omen zen zigor horretatik. Pisidororen ama,
hain zuzen. Izan ere, bere senarra hil zenean, semea jokoetarako prestatu zuen eta hura
ikustera gizonezkoz mozorrotuta sartu omen zen. Eta semea garaile izan zela ikustean, ezin
izan zuen disimulatu eta, oihuka hastean, emakumea zela agerian geratu zen. Baina barkatu
egin omen zioten.
Azkenik emakumezkoei jokoetara joatea utzi zitzaien, eta geroago partaide izaten ere bai.
K. a. II. Mendean, Erromak Grezia konkistatu zuenean, trebezia eta zintzotasun arauak
okertzen hasi ziren. Horrela, tranpa egin eta “emaitzak erostea” ohitura bihurtu zen. Neron
enperadoreak berak ere epaileak erosi egin zituen koadriga lasterketarako garaipen koroa
berari eman ziezaioten.
Azkenik 393. urtean Teodosio enperadoreak debekatu egin zituen joko olinpikoak.
Aro berriko jokoak
Mendeak pasa ziren eta Olinpia hiria desagertu egin zen lurpean.
1820. urtean frantziarrek Zeusen tenpluaren aztarnak aurkitu zituzten.
1870. hamarkadan antropologo alemaniarrak, estadio olinpikoa izan
zena, agerian uzten hasi ziren.
Coubertin, aro berriko Olinpiaden bultzatzaile
Pierre de Coubertin (1863-1937) frantziarrak Olinpiadak berpizteko kanpaina bati ekin
zion, hasierako joko olinpikoen kiroltasuna berreskura zedin. Berak zioenez, kirolak onak
ziren gorputza eta adimena indartzeko.
Coubertin Komite Olinpiko Internazionaleko (KOI) lehendakaria izan zen. Berak
honela laburbildu zuen Olinpiaden izpiritua edo egitasmoa:
"Irabaztea bezain garrantzitsua da parte hartzea. Bizitzan funtsezkoena ez da garaipena,
borroka baizik. Garrantzizkoa ez da irabaztea, ondo lehiatzea baizik”.
GALDERAK
1- Seinala ezazu erantzun zuzena.
• Munduko kirolari guztien ametsa Joko Olinpikoetan aritzea eta bere herriaren
ordezkaria izatea da.
• Muduko kirolari guztien ametsa dirua kobratzea eta famatua izatea da.
• Munduko kirolari guztien ametsa ez da Joko Olinpikoetan aritzea.
2- Zergatik sortu ziren Joko Olinpikoak Olinpian eta ez Greziako beste edozein hiritan?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
3- Seinala ezazu erantzun zuzena.
• Pisidororen amak parte hartu zuen Joko Olinpikoetan.
• Azkenik emakumezkoei jokoetara joaten utzi zitzaien, baina partaide izaten ez.
• Hasiera batean emakumeei eta esklabuei ez zitzaien Olinpiadetan parte hartzen uzten.
4- Enperadore erromatar batek Joko Olinpikoak debekatu egin zituen. Nor izan zen?
• Nerón enperadorea.
• Teodosio de Goñi.
• Teodosio.
5- Antzinako Joko Olinpikoek, zenbat egun irauten zuten?
Azaldu joko hauen programa.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
6- Noiz hasi zen Antzinako Joko Olinpikoen zuzentasuna galtzen?
Aipatu irakurketan agertzen den adibide aipagarria.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
7- Mendeak pasa ziren eta Olinpia hiria desagertu egin zen lurpean.
• 1820. urtean frantziarrek Olinpia hiria aurkitu zuten.
• 1870. urtean alemaniarrek Zeus-en tenpluaren aztarnak aurkitu zituzten.
• 1820. urtean frantziarrek Zeus-en tenpluaren aztarnak aurkitu zituzten.
8- Olinpia, zuzentasuna, jende, emakume, Grezia, Erroma, zigor... Hitz hauek “izenak” dira.
Zer da izena? Definitu.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Nola bereiz daitezke izen arruntak eta izen nagusiak bapateko begirada batean?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
9- Seinaia ezazu erantzun zuzena.
• Coubertin-ek aro berriko olinpiadetan parte hartu zuen.
• Kirolak onak ziren gorputza eta adimena indartzeko Zeus-en ustez.
• Coubertin frantziarra zen eta Olinpiadak berpizteko kanpaina bati ekin zion.
10- Coubertinek, esaldi famatu baten bitartean, laburbildu zuen Olinpiaden izpiritua.
Zer pentsatzen duzu zuk honi buruz?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SAGUA ETA LEHOIA
SAGUA ETA LEHOIA
Behin, Afrikako sabanan, lehoi handi batek betekada ederra hartu zuen ehizatutako zebra gajo baten haragiarekin. Bapo-bapo eginda, zuhaitz baten itzalpean etzan zen eta laster loak hartu zuen.
Lozorroan zegoela, zuhaitzaren zulotxo batetik sagu txiki bat atera zen. Enborrean bertan bizi zen gure sagu ausarta eta, zarata entzunda, ea nor zebilen ikustera atera zen. Ausarta izateaz gain, kuxkuxero samarra ere bazen eta horrek bizia arriskuan jarrerazi zion.
Lehoi ikaragarria ikustean, ziztu bizian bueltatu zen bere zulora guztiz ikaratuta. Halere, zulotxoaren ahora belarria hurbildu zuen eta, berehala konturatu zen lehoia lotan zegoela. Madarikatuaren zurrungek zuhaitza bota behar zutela zirudien.
Gure sagutxoa, aspertuta, nonbait, zulotik atera zen berriro eta lehoiarengana hurbildu zen. Saguak oso isilak dira eta lehoiak ez zuen ezer nabaritu. Hasieran, oso poliki, oin puntatan zebilen zaratarik atera gabe, baina gero eta seguruago sentitzen zen eta, laster, lehoiaren inguruan saltoka eta zilipurdika hasi zen, lotsagabea.
Momentu batean, lehoiaren bibote batetik hasi zen tiraka. Hau sagu ausarta! Lehoiak bere mihi luzea atera eta bibotea miazkatu zuen lasai-lasai, begiak ireki gabe, euli bat zelakoan, segur aski.
Saguak ez dira oso animalia zuhurrak, benetan, eta lotan zegoen lehoiaren bizkar gainera igo zen. Hura astakeria! Jaia eta zalaparta momentuan bertan bukatu ziren. Lehoia esnatu egin zen eta, atzapar artean, sagutxoa harrapatu zuen.
Sagu gaixoak, garrasika, honela erregutzen zion lehoiari:
- Askatu jauna! Utzi bizirik, arren, ordainduko dizut-eta!
- Zer ordain eman lezake sagu gaixo honek? - zioen lehoiak bere artean.
Lehoiari barregarria iruditu zitzaion saguak emandako hitza baina, errukitu zen, eta bakean utzi zuen.
- Eskerrik asko, jauna, ez zara damutuko - oihukatu zion saguak, alde egiten zuen bitartean.
Geroago, ehiztari batek harrapatu zuen lehoi hori sareaz, eta indartsua izan arren, buru eta hankak loturik gelditu zitzaizkion sare-lokarrien artean. Mugitzeko ere ez zen gauza. Ikaragarrizko samintasunez hasi zen orroka. Sagu txikia, orroak entzun eta berehala, atera zen zulotik. Lehoiarengana abiatu zen.
- Zer duzu, lehoi jauna? - galdetu zion saguak.
- Zer dudan? Arranopola! Harrapatzen badut hanka-biko hori! - erantzun zion orro handi bat eginez.
- Ez estutu, nik askatuko zaitut eta.
- Bai, zera! Zer egingo duzu? Nik dudan indarrarekin ezin dut ezer egin eta zuk askatuko nauzula?
- Egon geldirik - agindu zion sagutxoak.
Sagua, sare barruan sartu eta bere hortz zorrotzekin sarearen lokarriak hasi zen ebakitzen. Poliki-poliki, baina gelditu gabe, soka gogorra hasi zen karraskatzen. Egun osoan han egongo zela zirudien, baina ez, denbora gutxian lokarriak ebaki zituen eta lehoia askatu zuen.
- Eskerrik asko, sagutxo. Bizitza salbatu didazu.
Horrela erakutsi zion saguak lehoiari, handi eta indartsua izan arren, ez direla txikiak eta argalak baztertu behar beraiek ere gaitasun ederrak dituzte eta.
GALDERAK
1- Non gertatzen da istorioa?
2- Zergatik etzan zen lehoia zuhaitz baten itzalpean?
3- Irakurri duzun testuan animaliak protagonistak dira eta bukaeran
zerbait erakutsi nahi diote irakurleari (irakaspena edo ondorioa) .
Nola deitzen zaio narrazio mota horri?
4- Nolakoa zen sagua?
5- Zergatik ez zuen lehoiak sagua hil?
2
6- Ordenatu 1etik 5era irakurketan gertatu diren ordenaren arabera.
• Saguak sarearen lokarriak karraskatzen ditu.
• Lehoia zebra baten haragiarekin elikatzen da.
• Sagua lehoiaren bibotetik tiraka hasten da.
• Lehoiak, atzapar artean, sagua harrapatzen du.
• Ehiztari batek lehoia sareaz harrapatzen du.
7- Lehoiak ez zuen saguarengan konfiantza izan. Kontatu gertaera
hori.
8- Zergatik ez dira txikiak eta argalak baztertu behar?
LA VIDA EN LA PREHISTORIA (comprensión lectora)
LA VIDA EN LA PREHISTORIA
La Prehistoria es la etapa de la humanidad en que se desconocen los documentos escritos.
Comprende desde la existencia del ser humano hace unos tres millones de años,
aproximadamente, hasta el 3000 a.C., cuando se descubre la escritura. A partir de ese
momento y de forma progresiva, las diferentes regiones de la Tierra han entrado en la historia.
Pero en la actualidad aún quedan algunos pueblos que viven con características típicas de la
Prehistoria: por eso podemos decir que ésta no es una etapa cerrada.
¿Qué caracteriza a estas sociedades prehistóricas? Son pueblos que desconocen la escritura y
transmiten sus conocimientos y tradiciones de forma oral. Viven en contacto muy directo con la
naturaleza: de ella extraen sus alimentos. Este aspecto tiene un cierto atractivo en sociedades
tan avanzadas como la nuestra en donde el contacto con la naturaleza, en plena libertad, es tan
escaso.
No obstante, su vida era dura y difícil: la lucha contra las fieras, la caza con armas muy
rudimentarias, casas primitivas con ausencia de todo el confort al cual estamos acostumbrados,
dependencia total de la naturaleza soportando las rigurosas inclemencias del tiempo... A pesar
de eso, la Prehistoria es la primera etapa de la historia de la humanidad. Un período muy largo,
posiblemente superior a los dos millones de años, en el cual la humanidad dio sus primeros
pasos: comenzó a fabricar y a utilizar herramientas, descubrió cómo encender el fuego,
perfeccionó su vivienda y su vestimenta y comenzó a plasmar sus inquietudes realizando las
primeras manifestaciones artísticas.
E. García Albiñana y otros, Història. Ed. Ecir.
PREGUNTAS:
1. Analiza la información que ofrece el texto en los diferentes párrafos y responde:
a) En el primer párrafo se indican los hechos que marcarían el principio y el final de la Prehistoria. ¿Cuáles son?
b) En el segundo párrafo se citan dos características de las sociedades prehistóricas, que son:
c) En el tercer párrafo aparecen dos ideas sobre la Prehistoria. ¿Cuáles son?
2. ¿Por qué la Prehistoria no es una etapa cerrada, según el texto?
3. En el texto se citan cuatro primeros pasos que dio la humanidad en la Prehistoria. ¿Cuáles son?
4. Escribe con tus palabras una definición de Prehistoria.
5. En la imagen puedes ver la recocontrucción de un poblado prehistórico. Descríbelo.
Harpidetu honetara:
Mezuak (Atom)