Hezkuntza jarduerak

2025(e)ko ekainaren 6(a), ostirala

Lamia maitemindua eta artzaina

Lamiak ia deabruzkoak badira ere, euskal kulturari dagozkionak bereizi egiten dira, jatorrian izaki horiek ninfen edo sirenen antzeko izakiak zirelako, askotan ezaugarri antropomorfikoak zituztenak, hala nola ahate-oinak edo arrain-buztanak eta izaera onekoak, nahiz eta haserretu egin daitezkeen orrazia lapurtuz gero eta lur sagaratua zapaltzeko gai ez izan. Horri buruzko kondaira asko daude, eta hemen maitasunean oinarritutako bat aurkezten dizuegu.

Kondairak dioenez, artzain batek, artaldea mendira eraman ondoren, kantu melodiatsu bat entzun zuen, bere animaliez ahantzarazi zuena, nork kantatzen zuen bilatzeko. Ibai baten erdian neska gazte eder bat aurkitu zuen, urrezko orrazi batekin orrazten. Artzainak berehala eskatu zion ezkontzeko, eta andreak baiezkoa eman zion.

Artzaina herrira itzuli eta amari kontatu zion, eta honek, kezkaturik, aholkua eskatu zuen. Erantzun gisa, haurrak neskaren oinetara begiratzeko gomendioa jaso zuen, ezkondu ala ez erabaki baino lehen, gizakia edo lamia zen baloratzeko. Mutikoa mendira itzuli zen bere maitearengana, baina bere oinak ahate batenak zirela ohartu zen: lamia bat zen. Artzain gaztea triste itzuli zen etxera, eta gaixotu eta eldarnioak eragin zizkion aldi batez bere emaztegaiari. Azkenean, hil egin zen.

Lamina gaztea, jakin ondoren, bere maitalearen etxera joan zen korrika, urrezko maindire bat eman eta agur esatera. Hileta-segizioari jarraitzen saiatu zen, baina ezin izan zuen zeremonian parte hartu, ezin izan baitzuen lur sakratuan sartu. Neskak hain gogor egin zuen negar, non azkenean iturburu bat sortuko baitzuen malkoak erori zitzaizkion lekuan.

1.Noren antzekoak ziren lamiak?

________________________________________________

2.Nolako oinak zituzten lamiek?

_______________________________________________

3.Nolakoa zen artzainak ibai baten ertzean aurkitutako neska?

______________________________________________

4.Zer eskatu zion artzainak berehala neskari? Eta zer erantzun zion neskak?

_______________________________________________

5.Artzainak amari eskatu zion gomendioa ezkondu aurretik eta ezkondu ala ez erabaki baino lehen, zeri begiratu behar zion?

_______________________________________________

6.Artzaina zertaz konturatu zen neskari oinak begiratzean?

______________________________________________

7.Nola hil zen artzain gaztea?

_____________________________________________

8.Neskak, lamia zena, zer egin zuen azkenean?

____________________________________________

Bilboko Los Caños pasealekuko kondaira

Los Caños pasealekuko kondaira Bilbo

Aspaldiko euskal kondaira batzuek, elementu naturalez hitz egiteaz gain, hirietako zati zehatzen orografiari ere egiten diote erreferentzia, Bilboko Tutuen pasealekuan egiten den orografiari adibidez.

Kondairak dioenez, ibilaldi horretan aztarna bitxi batzuk ikus daitezke, bertako neska gazte baten arimak aingeru baten eta deabruaren artean egindako lasterketak eragindakoak. Hemezortzi urteko neska bat zen, beti neketan bizi izan zena, eta Jainkoari otoitz egiten ziona berarekin elkartzeko.

Deabrua beti tentatzen saiatu arren, honek ez zuen inoiz amore eman. Hil zenean, aingeru bat bidali zioten zerura eramateko, baina deabrua ere joan egin zen: biak korrika joan ziren neska gaztearen atzetik, bi marken lasterketa pasealekuko lurrean utzita. Azkenean aingerua izan zen neskaren arimara iritsi eta zeruetara eraman zuena.

1.- Euskal Herriko zein hiritan gertatzen da testuko kondaira?

_______________________________________________

2.- Hiriko ibilaldi horretan zeintzu aztarna bitxi ikus daitezke?

_______________________________________________

3.- Zer gertatzen zitzaion neskari?

_______________________________________________

4.- Zer gertatu zitzaion neskari deabruarekin?

_______________________________________________

Zugarramurdiko sorgina

Kondairak dionez, Zugarramurdiko herriaren inguruan haur batzuk jolasean zebiltzala, sorgin bat agertu zen erratzaren gainean hegan, oilo lumez jantzita; akelarre batera zihoan.

Haurrak ikusi zituenean, haiengana hurbildu zen, eta haien inguruan bira bat egin eta gero, haietako bat hartu eta berarekin eraman zuen.

Horrela iritsi zen sorgina bilerak egiten ziren lekura, akelarrera, eta Aker nagusiaren aurrean agertu zen, bere zama preziatuarekin, haur batekin boltsa baten barruan zeramala.

Berehala iritsi ziren akelarrera Markina, Oñate eta Arratitik zetozen sorginak; Aker deabruaren aginduari jarraituz, haurra hurbileneko amildegi batetik botatzeko behar zen guztia prestatu zuten.

Haurra beldurrez oihuka zegoenez, Zugarramurdiko sorginak edabe bat eman zion, Anbotoko harkaitzetako muskerren errai zukuaz egina.

Hori hartu ondoren, biraoka hasi zen haurra, eta anaiagatik gaizki esaka, harik eta sorginaren madarikazioen ondorioz hil zen arte.

Sorginek besotan eraman zuten haurraren gorputza amildegiaren bazterreraino, eta soka sendo batez lotuta, jaurti egin zuten amildegira.

Haurraren gurasoak eskualde osoan ibili ziren, beren auzokoekin batera, haurraren bila. Baina, azkenik, haurraren gorpua baino ez zuten aurkitu, sasitza eta lahardi artean.

Handik denboraldi batera, Logroñoko epaitegian sorginkeria kontuengatik izan zen prozesuan, epaituetako batek, Magdalena Zubillaga izenekoak, aitortu zuenez, Lamiñsoroko zelaira akelarre batean parte hartzera zihoan arratsalde batean 2 haur aurkitu zituen eta haietako zaharrena hartu eta hil egin zuen, beste emakume batzuekin batera.

Orduz geroztik, bilera sataniko haiek egiten zituzten Zugarramurdiko leku hari Akelarre mendia esaten diote, gertaera haren eta bertan gertatutako antzeko beste batzuen oroimenez.

1.- Zugarramurdiko herrian nola agertu zen sorgina?

_____________________________________________

2.- Zer egin zuen sorginak haur batekin?

______________________________________________

3.- Zeintzun sorgin agertu ziren akelarrera? Eta zer egin behar zuten haurrarekin?

_____________________________________________

4.- Nola hil zen haurra?

_____________________________________________

5.- Sorginek zer egin zuten haurraren gorpuarekin?

_____________________________________________

6.- Haurraren gurasoek non aurkitu zuten haurraren gorpua?

_____________________________________________

7.- Magdalena Zubillaga zer aitortu zuen Logroñoko epaitegian sorginkeriengatik?

_____________________________________________

8.- Bilera sataniko haiek egiten zituzten Zugarramurdiko leku hari?

____________________________________________

Anbotoko Mari

Euskal herritarren sinesmenek hainbat jainkotan sinestea barne hartzen zuten. Horien artean ezagunenetakoa Mari jainkosa zen. Jainkotasun hau ekaitzen eta naturaren gainean boterea zuen jainko femeninoa zen. Batzuetan Amalur Lurraren ama jainkosarekin ere nahasten zuten. Mari gezurra edo harrotasunaren aurrean krudela izaten zen. Mari Anboto mendiko kobazulo batean bizi zela zioten eta mendien artean mugituz joaten zen.

Kondairak dioenez, hainbat urtez Anboto menditik igaro gabe egon ondoren, Mari bere etxea bisitatzera itzuli zen. Jainkosaren etorrera ez zen gauza ezezaguna izan: sutan zegoen zaldi hegalari batek garraiatzen zuen, eta euriarekin batera iristen zen, Anbotoko kobazuloan iritsi arte.

Egun batean, artzaina zen neska gazte batek Anbotoko larreetara eraman zuen ugazabaren artaldea, ardiek belarra jan eta arratsaldean etxera itzultzeko. Baina artzainak ardiak zenbatzean konturatu zen bat falta zitzaiola. Galdutako ardia beldurrez gailurreraino igoko zela pentsatu zuen. Artzaina ardiaren bila hasi zen, eta haitzulo baten sarreran aurkitu zuen, tontorretik gertu.

Neska gazteak kobazuloan Mari jainkosarekin topo egin zuen. Mari lanean ari zen, ardien artilea eskuan zuela iruten ari zen, horrela haria lortzeko. Marik artzain gazteari laguntzeko eskatu zion, ordainetan sarituko zuela eta egunen batean bere artaldea izango zuela agindu zion. Artzainak onartu egin zuen, eta hurrengo zazpi urteak iruten ikasten eman zituen, baita animalien hizkuntza eta jainkosari laguntzen ere.

Denbora horren ondoren, Marik ikatz puska handi bat eman zion desagertu aurretik. Kobazulotik irtetean, artzaina konturatu zen ikatza urre bihurtu zela, eta horrela bere etxea eta artaldea erosi ahal izan zituen. Artzainak Mariri esker, lana gogor eginez eta esfortzuarekin ametsak lortzen direla ikasi zuen.

Tartalo

Bekokian begi bakarra zuen erraldoi bat, Sanson baino indartsuagoa, mendian bizi zen, ardi eta giza haragiz elikatzen zela. Erraldoia Tartalo deitzen zen eta kobazulo batean bizi zen.

Behin, mendian bere artaldearekin zihoala, artzain gazte batek ardi bat galdu zuen. Ardiaren bila Tartaloren kobazulora iritsi zen.

- Nora zoaz, mutiko? - galdetu zion oihuka Tartalok artzainari.

- Ardi bila - erantzun zion beldurtuta artzainak.

- Goazen nire kobazulora - esan zion Tartalok.

Eta kobazulo hartara joan ziren. Artzaina, hango gauzak ikusita, harri eta zur zegoen: kate batetik zintzilik lapiko handi bat zegoen giza-besoz eta hankaz beterik. Kobazuloko txokoetan, berriz, ardi-larru eta gizon-emakume askoren soinekoak.

Tartalok artzainaren gorputza jatea nahi zuen eta horrela esan zion:

- Sartu zaitez barrura, motel, burruntzia sutan eta jan ezazu nahi duzuna, hanka hori oso goxoa dago.

Artzainak honela zioen bere artean:

- Nahiz batera nahiz bestera galdu, ez zait axolarik.

Bitartean Tartalo lo-zurrunka zegoen eta artzainak kobazulotik ihes egiteko punta zorrotza zuen makila bat Tartalori begitik sartu zion eta itsu geratu zen.

Aaaaaaaaaah! - Tartaloren garrasi eta uluak mendi guztian entzuten ziren.

Artzaina ardi-larru artean gorde zen. Tartalo kobazuloko atean zegoen, hankak erdi zabalik zituela artzaina arrapatu nahian. Ardiak bere hankapetik kanpora zihoazen. Tartalok ilean ukitzen zuen bakoitza irteerakoan.

- Galduta nago -zioen bere artean artzainak.

Artzainak ideia on bat izan zuen: Tartalok ez ezagutzeko, bera ere ardi-larruz jantzita igarotzea. Hala jantzi zen eta erraldoiaren hankapetik igaro zenean, bizkarrean ukitu arren, Tartalok ez zuen nor zen igarri.

Handik atera zeneko, artzaina pozik eta ardi-larrua jaurtikiz, korrika hasi zen. Tartaloren eraztunak hizketan zekien eta:

- Tartalo, hortik ihes egiten ari da artzaina - esan zion eraztunak.

Tartalok eraztuna jaurtiki eta behatz txikian sartu zion artzainari.

- Tartalo, hemen nago, hemen nago! - esan zion eraztunak.

Tartalo lasterka zihoan artzainaren atzetik. Artzainak ezin zuen eraztun salataria behatzetik kendu. Laban batez ebaki zuen behatz txikia eta eraztun eta guzti potzu batera jaurtiki zuen.

- Tartalo, hemen nago! - esan zion eraztunak.

Tartalok potzu batean txirrits egin eta bertan ito zen. Handik aurrera artzain hura nahi bezala bizi izan zen bere inteligentzia erabiliz bizitzan aurrera egiten ikasi zuelako, arazoak konponduz eta irtenbideak aurkituz.

—------------------------------------------------------