Zentzumen-organo guztiek garunarekin batera lan egiten dutela esan daiteke, garunera pasako diren zirrarak jasotzen baitituzte eta garunak ondoren zentzumenetan bihurtzen dituelako. Kanpoko inguruneari buruzko informazioa sentimen-errezeptoreen bidez iristen da, horiek inguruneko energia mota edo estimulu (argia, hotsa, objektuak…) nerbio-bulkada bihurtzeko gai baitira. Nerbio-bulkada horiek nerbio-sistema zentralera bideratzen dira eta bertatik garunera, jasotako informazioa prozesatu dadin.
Zentzumenak gizakiaren organismoak inguruarekin harremanetan jarri eta hura ezagutu eta ulertzeko duen gaitasuna da.
Ikusmena, entzumena, ukimena, dastamena eta usaimena dira bost zentzumenak. Ahalmen edo gaitasun horiek gorputzeko organo zehatz batzuei lotuta daude eta bakoitza informazio-mota bat jasotzeaz arduratzen da.
Horrela, organo desberdinak zentzumen bakoitzaren garapena ahalbidetzen dute:
- Begiek ingurua ikusteko ahalmena ematen digute; ikusmena -> gaixotasunak (klik).
- Belarriekin soinuak entzuten ditugu; entzumena -> gaixotasunak (klik).
- Larruazalak objektuak sentitzen ditu; ukimena -> gaixotasunak (klik).
- Mihiarekin zaporeak hautematen dira; dastamena -> gaixotasunak (klik).
- Sudurrak inguruan dagoena usaintzen du; usaimena -> gaixotasunak (klik).
Informazio gehaigo lortzeko klikatu hurrengo ataletan:
Galdetegia:
ZENTZUMENAK-DASTAMENA:
Erantzun
ondorengo galderei. Hiru aukeren artean zuzena hautatu behar duzu. Zorte on! Dastamenaren organo nagusia,
mihia, ...
... muskulu
lodi bat da, mintz mukoso batez estalia eta oso mugikorra.
|
|
... papilez
estalita dagoen kartilago luze eta mugikorra da.
|
|
... muskulu
luzea da, mintz garden batez estalia eta oso mugikorra.
|
Ahoan
zerbait sartzen dugunean hainbat sentsazio antzematen ditugu dastamenaren
bitartez. Baina zeintzuk bideratzen dute prozesu hori?
Aho-barrunbean
dauden ukimen-papilen bidez burutzen da.
|
|
Aho-barrunbean
dauden nerbio-zuntzen bidez burutzen da.
|
|
Aho-barrunbean
multzoka dauden kimiohartzaileen bidez burutzen da.
|
Zertaz arduratzen dira dastamen-papilak?
Jaten ditugun
elikagaien zaporea antzemateaz arduratzen dira.
|
|
Listuarekin
disolbaturiko substantziak bultzatzeaz arduratzen dira.
|
|
Nerbio-zuntzen
bitartez zaporeak transmititzeaz arduratzen dira.
|
Mihian dauden papilek lau zapore bereizten dituzte:
gozoa,
garratza, mingotsa eta mina
|
|
gozoa, geza,
garratza eta mingotsa
|
|
gozoa, gazia,
garratza eta mingotsa
|
Mihiaren zein eremutan daude dastamen-papilak?
mihiaren
puntan, erdialdean eta atzealdean
|
|
mihiaren
puntan, aurreko zatiko bi aldeetan, alboetan eta atzealdean
|
|
mihiaren aurrealdean,
erdialdean eta atzealdean
|
Oinarrizko lau zaporez gain...
|
|
bosgarren eta
seigarren zaporeak, umamia eta gantz-azidoak hain zuzen, izan daitezkeenak
atzemateko dastamen-errezptoreak ere baditugu.
|
|
bosgarren eta
seigarren zaporeak, pikantea eta geza, izan daitezkeenak atzemateko
dastamen-errezeptoreak ere baditugu.
|
|
milaka eta
milaka dastamen-errezeptore ditugu.
|
Zein da dastamen-zentzumenaren funtzionamendua?
Listuarekin
disolbaturiko substantziak dastamen-nerbioetara iritsi, bertan zaporeak
interpretatu eta jasotako sentimena garunera bidali.
|
|
Listuarekin
disolbaturiko substantziak dastamen-papiletara iritsi, horiek zaporeak
bereizi eta dastamen-papilen bidez, jasotako sentimena garunera bidali.
|
|
Listuarekin
disolbaturiko substantziak dastamen-papiletara iritsi, horiek zaporeak
bereizi eta dastamen-nerbioen bidez, jasotako sentimena garunera bidali.
|
Zeintzuk dira zentzumen-errezeptoreen asaldura partzial edo erabatekoaren
ondorioz sor daitezkeen gaixotasunak?
anosmia,
hiposmia eta disosmia
|
|
hipoageusia,
ageusia eta parageusia
|
|
hiperkeratosia,
ageusia eta hiposmia
|
Zenbat dastamen-papila dauzka gizakiak?
Gizakiok
10.000 dastamen-papila inguru dauzkagu jaiotzen garenean, baina hazi ahala
galtzen goaz eta mingainekoak bakarrik gelditzen dira.
|
|
Gizakiok
10.000 dastamen-papila inguru dauzkagu jaiotzen garenean eta ez ditugu inoiz
galtzen.
|
|
Gizakiok
10.000 dastamen-papila inguru dauzkagu jaiotzen garenean, baina hazi ahala
galtzen goaz eta aho-sabaikoak bakarrik gelditzen dira.
|
Non dauzkate ornodunek kimiohartzaileak?
Adarretan,
ahoan eta hanketan izaten dituzte.
|
|
Ahoan izaten
dituzte, arrainek izan ezik, horiek zakatzetan, azalean eta aho inguruan ere
izaten baitituzte.
|
|
Ahoan izaten
dituzte.
|
ZENTZUMENAK-ENTZUMENA:
Erantzun ondorengo galderei. Hiru
aukeren artean zuzena hautatu behar duzu. Zenbat ataletan banatzen da
entzumen-organoa?
hiru: kanpo-belarria, erdiko
belarria eta barne-belarria
|
|
bi: kanpo-belarria eta
barne-belarria
|
|
hiru: kanpo belarria, tinpanoa
eta barne-belarria
|
Ondorengoetatik, zein da erdiko
belarriko hezurtxoetako bat?
ingudea
|
|
bestibulua
|
|
tinpanoa
|
Zein funtzio dauka kanal
erdizirkularrak?
entzumenaren funtzioa
|
|
oreka mantentzeko funtzioa
|
|
soinu-uhinak nerbio-sistemara
igortzeko funtzioa
|
Kanpo-belarrian barrena
soinu-uhinak nora iristen dira?
entzumen-pabilioira
|
|
entzumen-hodira
|
|
tinpanora
|
Soinua giza belarriarentzat
entzungarria izan dadin,...
... bibrazio-maiztasunak 16 eta
20.000 Hz tartekoa izan behar du.
|
|
... bibrazio-maiztasunak 30 eta
30.000 Hz tartekoa izan behar du.
|
|
… 20.000 hertzetik beherako
soinua izan behar du.
|
Zein da gizakiok dugun hezurrik
txikiena?
mailua
|
|
ingudea
|
|
estribua
|
Zein medizina-espezialitate
arduratzen da entzumenarekin erlazionatutako gaixotasunez?
dermatologia
|
|
otorrinolaringologia
|
|
oftalmologia
|
Tinpanoa zulatzeak gorreria sortzen du, baina zein
arrazoirengatik zulatu daiteke tinpanoa?
Kanpoko entzunbidetik objektuak
sartzeagatik edo presio aldaketengatik.
|
|
Soinu oso ozenengatik edo
hegazkinak hartzen duen altueragatik.
|
|
Presio aldaketengatik edo
ezko-tapoi batengatik.
|
Entzumenaren bidez jasotzen diren
hotsek hiru ezaugarri nagusi dituzte:
ozentasuna, bibrazioak eta
tinbrea
|
|
tinbrea, tonua eta harmonia
|
|
ozentasuna, tonua eta tinbrea
|
Soinuaren bolumena edo
intentsitatea unitate honetan neurtzen da:
dezibeletan
|
|
dopplerretan
|
|
hertzetan
|
ZENTZUMENAK-IKUSMENA:
Erantzun ondorengo galderei. Hiru
aukeren artean zuzena hautatu behar duzu. Ikusmenaren organoa begia da eta honi
esker...
... inguruko objektuen kolorea,
tamaina eta formen intentsitatea hauteman dezakegu.
|
|
... inguruko objektuen kolorea,
egitura eta formen intentsitatea hauteman dezakegu.
|
|
... inguruko objektuen kolorea,
tamaina eta argiaren intentsitatea hauteman dezakegu.
|
Nolakoa da ikusmenaren
funtzionamendua?
Begiek inguruko objektuen
informazioa jaso eta garunera igortzen dute bertan interpretatu dezagun.
|
|
Objektuen egitura begiek jaso
eta garunera bidaltzen dute informazioa, bertan interpretatu dezagun.
|
|
Objektuek islatzen duten
argiaren bibrazioak begiek jaso eta garunera igortzen dute informazioa,
bertan interpretatu dezagun.
|
Zein da malko-guruinen funtzioa?
Begia garbitzeko negarra
jariatzen dute, begia heze mantendu eta ez lehortzeko.
|
|
Izerdia begietan ez sartzea da
beraien funtzioa.
|
|
Zikinkeria begira ez sartzea da
beraien funtzioa.
|
Zer da kristalinoa?
Irisaren erdialdeko irekigune
biribila, argi-izpiek zeharkatzen dutena.
|
|
Argi-izpiak jasotzen dituen
mintza da, begiaren atzeko segmentuan dagoena.
|
|
Begiaren aurreko segmentuan
dagoen disko gardena da, argi-izpiek zeharkatzen dutena.
|
Zer da erretina?
Begi-bola babesten duen mintza
da, kristalinoak desbideraturiko argi-izpiak jasotzen dituena.
|
|
Ikus-nerbioaren zabalgunea eta
kristalinoak desbideraturiko argi-izpiak jasotzen dituen mintza da.
|
|
Begian sartzen den argia
kontrolatzen duen mintz biribila da.
|
Zein da garunaren funtzioa
ikusmen-prozesuan?
Erretinara iristen diren
irudiak ikusmen-nerbioei esker garunera bidaltzen dira, azkenik horrek
jasotako informazio guztia interpretatzen du ikusten ari garena zer den
jakiteko.
|
|
Erretinara iristen diren
irudiak ikusmen-nerbioei esker interpretatzen dira eta azkenik garunera
bidaltzen dira bertan informazio guztia prozesatzeko.
|
|
Argia objektuetan isladatzen da
eta gure begietara iristen da, bertan informazio guztia interpretatu eta
ikusten ari garena garunera iristen da, bertan forma emateko.
|
Zer da hipermetropia?
Gertu dauden objektuak ezin
fokatzea da.
|
|
Objektuak argi ezin ikustea da.
|
|
Urrun dauden objektuak ezin
fokatzea da.
|
Miopia duten pertsonek...
... ez dituzte objektuak argi
ikusten.
|
|
... gertu dagoena ezin dute
ikusi.
|
|
... urrun dagoena argi ikusteko
zailtasunak dituzte.
|
Bitxikeria moduan, begia zerekin
konpara dezakegu?
teleskopio batekin
|
|
argazki-makina batekin
|
|
prismatiko batzuekin
|
Ikusmena berdina da gizaki eta
animalietan?
Ez, animalia-espeziea garatu
ahala ikusmena ere garatzen da.
|
|
Ez, animaliek gizakia baino
ikusmen zorrotzagoa dute.
|
|
Ez, animalia eta espeziearen
araberakoa da.
|
ZENTZUMENAK-USAIMENA:
Erantzun ondorengo galderei. Hiru
aukeren artean zuzena hautatu behar duzu. Zein da sudurreko ileen funtzioa?
Arnasten dugun airea iragaztea.
|
|
Aireak eramaten dituen elementu
usaintsuen informazioa jasotzea.
|
|
Elementu usaintsuak kirioaren
bidez garunera igaroaraztea.
|
Usaimenak beste zentzumenik
baldintzatzen al du?
Ez, ez du beste zentzumenik
baldintzatzen.
|
|
Bai, dastamen-zentzumena
baldintzatzen du.
|
|
Bai,
zentzumen guztiak baldintzatzen ditu.
|
Zeintzuk dira sudurrak betetzen
dituen funtzio nagusiak?
Biriketara doan airea hezetu
eta berotzea, substantzia arrotzak kentzea eta usaimen-prozesuan parte
hartzea.
|
|
Arnasa hartzeko airearen
sarrera eta irteera izatea.
|
|
Objektuen lurrinak hautematea
eta horiek prozesatzea.
|
Mintz pituitario horia...
... usaimenaren informazioa
usaimen-erraboilera arte transmititzen duen nerbioa da.
|
|
... usaimen-mukosa bat da eta
kanpotik sartzen den airea hezetu eta berotzeko funtzioa du.
|
|
... usaimen-mukosa bat da eta
usaintzeko ekintza egiteko zelulak ditu.
|
Zeintzuk dira gizakiak bereiz ditzakeen funtsezko
usainak?
kiratsa, lorea eta neutroa
|
|
garratza, gazia, mingotsa eta
gozoa
|
|
kanforra, almizklea, lorea,
menda, eterra, mikatza eta kiratsa
|
|
... usaimen-informazioa
garunera eramateko funtzioa duten nerbioak dira. Ondoren, garunean informazio
hori interpretatu egiten da.
|
|
... mintz pituitario horiko
zeluletako usaimenaren informazioa usaimen-erraboilera arte transmititzen
duten nerbioak dira.
|
|
... usaimen-informazioa
sudurzuloetatik mintz pituitario horiko zeluletara eramateko funtzio duten
nerbioak dira.
|
Sudur-hobiek tratatu egiten al
dute arnasten dugun airea?
Bai, horrela arnasten dugun
airea organismoan tenperatura eta hezetasun egokian sartzen da.
|
|
Bai, horrela organismoan
hautsik eta zikinkeriarik gabe sartzen da.
|
|
Ez, arnasten dugun airea ez da
tratatzen.
|
Usaimen-prozesuan,
usaimen-zelulek mintz pituitario horira iristen diren ... hautematen dituzte.
kinadak
|
|
nerbioak
|
|
lurrinak
|
Zeintzuk dira usaimenaren
gaixotasun edo anomalien artean ohikoenak?
hipoageusia, ageusia eta
parageusia
|
|
anosmia, hiposmia eta disosmia
|
|
hiperkeratosia, ageusia eta
hiposmia
|
Zenbat
usaimen-zelula ditu gizakiak?
Milioi bat usaimen-zelula baino
gehiago ditu gizakiak sudur-barrunbearen hondoan kokatuak.
|
|
10.000 usaimen-zelula ditu
gizakiak sudur-barrunbearen hondoan kokatuak.
|
|
Mila usaimen-zelula ditu
gizakiak sudur-barrunbearen hondoan kokatuak
|
ZENTZUMENAK-UKIMENA:
Erantzun ondorengo
galderei. Hiru aukeren artean zuzena hautatu behar duzu. Zein da ukimenaren organoa?
larruazala
|
|
eskuak
|
|
mihia
|
Aipa itzazu larruazalaren bi ezaugarri:
Elastikoa eta iragazgaitza da.
|
|
Iragazgaitza eta gardena da.
|
|
Elastikoa eta kolore bakarrekoa da.
|
Ukimen-organoaren funtzioetako batzuk...
... gorputza babestea, tenperatura erregulatzea eta toxinak kanporatzea
dira.
|
|
... tenperatura erregulatzea, sentsazioak hautematea eta sendagaiak
azalaren bidez hartzea da.
|
|
... sentsazioak hautematea, toxinak kanporatzea eta hileak edukitzea da.
|
Zeintzuk dira larruazalaren hiru geruzak?
Epidermisa, dermisa eta hipodermisa.
|
|
Epidermisa, Paciniren korpuskulua eta larruazala.
|
|
Ile-folikuluak, izerdi-guruinak eta hipodermisa.
|
Paciniren korpuskuluak epidermisean daude.
Egia.
|
|
Gezurra, dermisean daude.
|
|
Gezurra, hipodermisean daude.
|
Zein da larruazalaren geruzarik azalekoena?
dermisa
|
|
epidermisa
|
|
hipodermisa
|
Zein da hipodermisaren funtzioa?
Gorputzaren barruko tenperatura mantentzea.
|
|
Gorputzaren kanpoko tenperatura mantentzea.
|
|
Gorputzaren barnealdea kanpoko eragileetatik isolatzea.
|
Zeintzuk dira presioa antzematen duten egiturak?
Krauseren korpuskuluak.
|
|
Meissnerren korpuskuluak.
|
|
Ruffiniren korpuskuluak.
|
Zein animaliak erabiltzen du bere azala etsaietatik babesteko?
kameleoiak
|
|
sugandilak
|
|
karramarroak
|
Zein medikuntza-espezialitate arduratzen da larruazalarekin erlazionatutako
gaixotasunez?
dermatologia
|
|
otorrinolaringologia
|
|
oftalmologia
|
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina