NATUR ZIENTZIAK: EDUKIAK

3. ZIENTZIARAKO KONPETENTZIA 

3.1. NATURAREN ZIENTZIAK

3.1.2.2. Lehen Hezkuntzako 1. zikloko edukiak ( 1., 2. eta 3. maila )

1. MULTZOA. Eduki komunak 
A. Arlo eta ikasgai guztietan komunak diren oinarrizko zehar-konpetentziekin lotutako edukiak.
Eduki multzo honetako prozesu eta jarreren xede dira:
● Informazioa identifikatzea, lortzea, gordetzea eta berreskuratzea.
● Informazio-iturrien eta informazioaren beraren egokitasuna ebaluatzea.
● Informazioa ulertzea (konparatzea, sailkatzea, sekuentziatzea, aztertzea eta laburbiltzea), buruz ikastea eta azaltzea (deskribatzea, definizioak eta laburpenak egitea, azalpenak ematea, etab.).
● Informazioa balioestea eta adieraztea (argudioak azaltzea, arrazoiak ematea, etab.).
● Ideiak sortu, hautatu eta adieraztea.
● Ideiak, zereginak eta proiektuak planifikatzea, eta haien bideragarritasuna aztertzea.
● Egindako plangintza betetzea eta, beharrezkoa baldin bada, hura doitzea.
● Plangintzaren eta egindako lanen ebaluazioa egitea eta hobekuntza-proposamenak lantzea.
● Lortutako emaitzaren berri ematea.
● Harremanak eta komunikazioa lantzea (enpatia eta asertibitatea).
● Taldean ikasteko lanetan laguntzea eta elkarlanean aritzea.
● Giza eskubideak eta gizarteko konbentzioak errespetatzea.
● Gatazkak kudeatzea.
● Norberaren gorputza erregulatzea.
● Norberaren emozioak erregulatzea.
● Norberaren alderdi kognitiboa erregulatzea.
● Norberaren komunikazioa erregulatzea (hitzezkoa, hitzik gabekoa eta digitala).
● Norberaren jokabide morala erregulatzea.
● Norberaren motibazioa eta gogo-indarra erregulatzea.

B. Arlo honetako eduki multzo guztietako eduki komunak.
● Metodologia zientifikoa eta haren oinarrizko ezaugarriak fenomeno naturalak eta benetako egoerak aztertzeko, identifikatzeko eta ebazteko aplikatzeko irizpideak eta jarraibideak: behaketa, eztabaida, hipotesiak egitea, egiaztatzea, esperimentazioa, ondorioak ateratzea eta emaitzak jakinaraztea.
● Lan zientifikoaren berezko estrategiak, lagungarriak direnak alderdi hauekin lotutako ohiturak eta jarrerak garatzeko: jakin-mina, interesa, zehaztasuna eta zorroztasuna, sormena, pentsamendu kritikoa, ahalegina eta autonomia norberaren lanean, eta jarrera arduratsua eta aktiboa lanean, izan banakako lana, izan talde-lana.
● Eguneroko bizitzan baliabideekiko jarrera arduratsua izateko eta ingurumena hobetzeko jarduerak garatzeko estrategiak.
● Laborategiko material sinpleak erabiltzeko prozedurak eta jarraibideak.
● Portaera-, lan-, eta segurtasun-arauak laborategian eta landa-lanetan.
● Estrategiak, jarraibideak eta irizpideak proiektuak planifikatu eta egiteko eta txostenak aurkezteko.
● Zientzian jarduten duten pertsonen ikuspegi estereotipatua gainditzeko estrategiak.
● Tresna digitalak eta internet erabiltzeko irizpideak eta jarraibideak, informazioa bilatzeko eta aukeratzeko, lanak egiteko, prozesuen simulazioa egiteko eta ondorioak ateratzeko.
● Zientziaren eta teknologiaren aurrerapenak eta bizi-baldintzak hobetzearekin duten lotura.

2. MULTZOA. Gizakia eta osasuna
● Giza gorputzaren atalak. Nork bere gorputzaren kanpoko/barneko morfologiaren berri izatea. Aldaketak bizitzaren etapetan.
● Nutrizioarekin lotutako bizi-prozesuak: digestioa eta arnasketa.
● Zentzumen-organoak: funtzioa, eginkizunaren deskribapena eta zentzumen-organoak zaintzearen garrantzia.
● Osasuna eta erabakiak hartzea: irizpideak eta ondorioak.
● Higiene-ohitura eta atseden-ohitura egokiak zein diren jakitea eta ohitura horiek hartzea, osasun-arriskuak prebenitzeko eta hautemateko.
● Elikadura osansutsua eta orekatua nolakoa den jakitea, Euskal Herriko gastronomia oinarri hartuta
● Lehen laguntzako oinarrizko jarduerak.
● Nork bere gorputza eta gainerakoena onartzea, mugak eta aukerak aintzat hartuta.
● Ohitura osasungarriak, gaixotasunak prebenitu eta bizi-kalitatea hobetzeko.
● Drogen kontsumoaren prebentzioa eta substantziarik gabeko mendekotasunen prebentzioa.

3. MULTZOA. Izaki bizidunak 
● Izaki bizidunak eta materia bizigabea.
● Izaki bizidunen arteko erlazioak: gizakiak, landareak eta animaliak. Ondorioak oreka ekologikoan.
● Animalien eta landareen behaketa zuzena eta zeharkakoa egiteko jarraibideak.
● Ezaugarri hautemangarrien araberako sailkapen-irizpideak, tresna eta bitarteko teknologiko egokien bidez.
● Euskal Herriko ekosistemaren batean taldean azterketak eta landa-lanak egiteko jarraibideak.
● Izaki bizidunekin lotutako esperientziak eta prozesuak behatzeko, jasotzeko eta ahoz adierazteko irizpideak.
● Izaki bizidunak errespetatzeko eta zaintzeko ohiturak.
● Izaki bizidunak zorrotz behatzeko eta aztertzeko interesa.

4. MULTZOA. Materia eta energia
● Energia. Energia-iturria. Erabilera eta kontsumoa Euskal Herrian.
● Zenbait objektu eta material alderatzeko, sailkatzeko eta ordenatzeko irizpideak, propietate fisiko hautemangarriei erreparatuz (esate baterako: pisua, egoera fisikoa, bolumena, kolorea, testura, usaina, plastikotasuna, forma, erakarpen magnetikoa), eta erabilera-aukerei erreparatuz.
● Ikasleak bere ingurunean materialen erabilera murrizteko, materialak berrerabiltzeko eta birziklatzeko ekintzak egiteko jarraibideak.
● Erabilera arrunteko materialen propietateak eta argiaren, soinuaren eta beroaren aurrean duten portaera aztertzen dituzten esperimentuak planifikatu eta egiteko irizpideak eta jarraibideak.
● Dentsitate-aldeak agerikoak diren fenomenoen esperimentuak egiteko irizpideak. Flotagarritasuna ingurune likido batean.
● Indar bat edo indar bat baino gehiago aplikatzeak dituen eraginak hautemateko eta horrelako esperimentuak egiteko jarraibideak.

5. MULTZOA. Teknologia, objektuak eta makinak 
● Objektu eta makina soilak: palanka, balantza, polea. Erabilerak eta funtzionamendua.
● Arriskuak sor ditzaketen objektuen, makinen eta elementuen erabilgarritasuna.
● Teknologien eta produktu teknologikoen onurak eta arriskuak.
● Ordenagailu baten osagaiak. Ordenagailuaren teklatua erabiltzen hastea, esperimentuak, lanak eta ikerketak egiten ikasteko eta komunikatzeko tresna digitalak.
● Elementu soilak dituzten makinak muntatu eta desmuntatzea.
● Makina soilen bat duen objektu bat eraikitzeko prozesu teknologikoaren etapak.
● Baliabide informatikoak egoki erabiltzea.


3.1.2.3. Lehen Hezkuntzako 2. zikloko edukiak ( 4., 5. eta 6. maila )

1. MULTZOA. Eduki komunak 
A. Arlo eta ikasgai guztietan komunak diren oinarrizko zehar-konpetentziekin lotutako edukiak. Eduki multzo honetako prozesu eta jarreren xede dira:
● Informazioa identifikatzea, lortzea, gordetzea eta berreskuratzea.
● Informazio-iturrien eta informazioaren beraren egokitasuna ebaluatzea.
● Informazioa ulertzea (konparatzea, sailkatzea, sekuentziatzea, aztertzea eta laburbiltzea), buruz ikastea eta azaltzea (deskribatzea, definizioak eta laburpenak egitea, azalpenak ematea, etab.).
● Informazioa balioestea eta adieraztea (argudioak azaltzea, arrazoiak ematea, etab.).
● Ideiak sortu, hautatu eta adieraztea.
● Ideiak, zereginak eta proiektuak planifikatzea, eta haien bideragarritasuna aztertzea.
● Egindako plangintza betetzea eta, beharrezkoa baldin bada, hura doitzea.
● Plangintzaren eta egindako lanen ebaluazioa egitea eta hobekuntza-proposamenak lantzea.
● Lortutako emaitzaren berri ematea.
● Harremanak eta komunikazioa lantzea (enpatia eta asertibitatea).
● Taldean ikasteko lanetan laguntzea eta elkarlanean aritzea.
● Giza eskubideak eta gizarteko konbentzioak errespetatzea.
● Gatazkak kudeatzea.
● Norberaren gorputza erregulatzea.
● Norberaren emozioak erregulatzea.
● Norberaren alderdi kognitiboa erregulatzea.
● Norberaren komunikazioa erregulatzea (hitzezkoa, hitzik gabekoa eta digitala).
● Norberaren jokabide morala erregulatzea.
● Norberaren motibazioa eta gogo-indarra erregulatzea.

B. Arlo honetako eduki multzo guztietako eduki komunak.
● Metodologia zientifikoa eta haren oinarrizko ezaugarriak fenomeno naturalak eta benetako egoerak aztertzeko, identifikatzeko eta ebazteko aplikatzeko irizpideak eta jarraibideak: behaketa, eztabaida, hipotesiak egitea, egiaztatzea, esperimentazioa, ondorioak ateratzea eta emaitzak jakinaraztea.
● Lan zientifikoaren berezko estrategiak, lagungarriak direnak alderdi hauekin lotutako ohiturak eta jarrerak garatzeko: jakin-mina, interesa, zehaztasuna eta zorroztasuna, sormena, pentsamendu kritikoa, ahalegina eta autonomia norberaren lanean, eta jarrera arduratsua eta aktiboa lanean, izan banakako lana, izan talde-lana.
● Eguneroko bizitzan baliabideekiko jarrera arduratsua izateko eta ingurumena hobetzeko jarduerak garatzeko estrategiak.
● Laborategiko material sinpleak erabiltzeko prozedurak eta jarraibideak.
● Portaera-, lan-, eta segurtasun-arauak laborategian eta landa-lanetan.
● Estrategiak, jarraibideak eta irizpideak proiektuak planifikatu eta egiteko eta txostenak aurkezteko. ● Zientzian jarduten duten pertsonen ikuspegi estereotipatua gainditzeko estrategiak.
● Tresna digitalak eta internet erabiltzeko irizpideak eta jarraibideak, informazioa bilatzeko eta aukeratzeko, lanak egiteko, prozesuen simulazioa egiteko eta ondorioak ateratzeko.
● Zientziaren eta teknologiaren aurrerapenak eta bizi-baldintzak hobetzearekin duten lotura.

2. MULTZOA. Gizakia eta osasuna 
● Gizakiaren bizi-funtzioak. Aparatuak eta sistemak.
● Nutrizioa: arnas aparatua, digestio-aparatua, zirkulazio-aparatua eta iraitz-aparatua.
● Ugalketa: sexu bakoitzeko ugalketa-aparatua.
● Erlazioa: nerbio-sistema eta lokomozio-aparatua.
● Giza organismoko aparatuei eta sistemei eragiten dieten gaixotasun ohikoenak.
● Kontsumitzaileen osasunean eragiten duten produktuei buruzko informazioak aztertzeko eta jasotzeko jarraibideak: egite-data, iraungitze-data, kontsumorako kontuan hartu beharrekoak.
● Lehen laguntzako oinarrizko jarduerak, nork bere buruari eta besteei laguntzen jakiteko.
● Gizakiaren ongizaterako eta gaixotasunen prebentziorako ohitura osasungarriak. Adikzioek pertsonen garapenean dituzten ondorio kaltegarriak eta tabakoaren, alkoholaren eta beste substantzia batzuen kontsumoaren prebentzioa, bai eta teknologia digitalen eta jokoaren erabilera kontrolgabearena ere.
● Nork bere gorputza arduraz zaintzea. Erabakiak hartzea.
● Nork bere gorputza eta gainerakoena onartzea, mugak eta aukerak aintzat hartuta.
● Pertsonen zainketak eta osasunak dimentsio soziala ere baduela eta pertsonak bizi diren inguruneko baldintza sozialek eta ekonomikoek hartan eragiten dutela ulertzea.
● Munduan osasun publikoko maila desberdina duten zenbait errealitate alderatzea.

3. MULTZOA. Izaki bizidunak 
● Animalia ornodunak eta ornogabeak. Hegaztiak, ugaztunak, narrastiak, arrainak, anfibioak, intsektuak. Oinarrizko ezaugarriak, identifikazioa eta sailkapena.
● Landareak: egitura eta fisiologia. Fotosintesia eta haren garrantzia Lurrean bizia egoteko.
● Izaki bizidunen arteko erlazioa. Elikakateak. Euskal Herriko eta Espainiako populazioak, komunitateak eta ekosistemak: larrea, urmaela, basoa, itsasertza, hiria.
● Biosfera. Izaki bizidunen habitatak.
● Izaki bizidunen egitura: zelulak, ehunak, organoak, aparatuak eta sistemak bereiztea.
● Izaki bizidunekin lotutako esperientziak eta prozesuak behatzeko, jasotzeko eta ahoz adierazteko jarraibideak eta irizpideak.
● Izaki bizidunak errespetatzeko eta zaintzeko ohiturak.

4. MULTZOA. Materia eta energia
● Gorputz baten masa eta bolumena.
● Energia-iturriak eta lehengaiak: jatorria. Energia-iturri berriztagarriak eta ezberriztagarriak. Energia-garapen iraunkorra eta ekitatiboa, Espainian eta Euskal Herrian
● Energia motak: energia-mekanikoa, argi-energia, soinu-energia, energia elektrikoa, energia termikoa eta energia kimikoa.
● Elektrizitatea: korronte elektrikoa. Zirkuitu elektrikoa.
● Magnetismoa: lurraren magnetismoa. Imana: ipar-orratza.
● Erabilera arrunteko materialen propietateak eta argiaren, soinuaren, beroaren, hezetasunaren eta elektrizitatearen aurrean duten portaera aztertzen dituzten esperimentuak planifikatu eta egiteko irizpideak eta jarraibideak. Datuen iragarpena eta azterketa.
● Nahaste baten osagaiak banatzeko esperimentu-teknikak: distilazioa, iragazketa eta lurrunketa.
● Erreakzio kimikoak (besteak beste, errekuntza, oxidazioa eta hartzidura) gertatzen diren esperimentuak egiteko irizpideak eta jarraibideak.
● Fenomeno elektriko batzuk eta haren ondorioak (argia eta beroa) aztertzeko jarraibideak. Karga elektrikoen arteko erakarpena eta aldarapena.

5. MULTZOA. Teknologia, objektuak eta makinak 
●  Makinak eta aparatuak. Eragile mekanikoak: ardatza, gurpila, polea, plano inklinatua, engranajea, balazta... Haien funtzioak.
● Elektrizitatea makinen garapenean. Elektrizitatearen ondorioak. Material eroaleak eta material isolatzaileak.
● Elektrizitatearen eta magnetismoaren arteko lotura eta haren aplikazioa.
● Prozesu teknologikoaren etapak. Irizpideak problema bat ebazteko eginkizuna duten edo horretarako baldintzak betetzen dituzten egitura soilak eraikitzeko, pieza modulatuetan eta/edo eragile mekanikoetan oinarrituta.
● Zirkuitu elektriko soilak edo hezkuntza-helburuko robotikako elementuak dituzten egitura soilak diseinatu, planifikatu eta eraikitzea.
● Egiturak ekintza errazak egiteko erabiltzen diren diseinu-programak eta ikusizko programaziokoak erabiltzeko jarraibideak.
● Ordenagailua/gailua edo terminala, tresna digitalak eta Internet lanak egiteko eta jakinarazteko erabiltzen jakitea eta erabiltzea.
● Baliabide informatikoen erabilera arduratsua eta kontrolatua.

3.1.2.4. Euskal curriculumaren berariazko edukien zehaztapena.
Atal honetan, era orientagarrian eta irekian, etapa osorako aurkezten diren edukiak, aurreko atalean aurkeztutako euskal curriculumaren berariazko edukien zehaztapena dira.

2. MULTZOA. Gizakia eta osasuna 
● Elikadura osasuntsua eta orekatua. Euskal Herriko elikatzeko ohiturak eta gastronomiaren garrantzia.
● Ohitura osasungarriak: drogen kontsumoaren prebentzioa. Haien herrian eta Euskal Herrian, orokorrean, drogen arriskuaz prebenitzeko egiten diren ekimenak, eta horretaz arduratzen diren taldeak eta erakundeak.
● Euskal Herriko biztanleriaren osasunari buruzko datuak eta haien dimentsio soziala. Munduan osasun publiko maila desberdina duten beste errealitate batzuk.

3. MULTZOA. Izaki bizidunak
● Ekosistemak : lehorretako sistemak eta uretakoak. Euskal Herriko ekosistemak: goimendikoa, basoa(pagadiak, hariztiak), artadia, pinudia, itsasertzekoak, …
● Lurreko ekosistemak: basoak (Iratiko basoa,..), larrak, mendialdea( Urkiola, Gorbea, Aralar), basamortua (Bardeak), …
● Itsasoko ur-ekosistemak: itsasadarrak, padurak. Euskal Herriko bereizgarrienak: Urdaibai, Txingudi, Oria, Plentzia, Bilbokoa, Barbadun
● Ur gezako ekosistemak: ur gezaren erreserbak Euskal Herrian: Ordunte, UlibarriGanboa, Eugi, Senpere, Urkulu, Itoitz,…
● Inguruko ekosistemak eta haietan dagoen fauna eta flora. Euskal Herriko animalia eta landarerik bereizgarrienak historian eta haien gaur egungo egoera: pagadia, artadia, hariztia, perretxikoak, onddoak …; kukua, txantxangorria, otsoa, hartza, …; bisigua, antxoa, legatza, atuna, algak, …
● Inguru hurbilenean dagoen espezie inbaditzailerik ezagutu.
● Euskal Herriko ingurune babestu nagusienak: Urdaibai, Urkiola, Valderejo, Gorbeia, Aralar, Aiako Harria, Bertiz, Urbasa-Andia, …
● Ingurumena zaintzeko ekimenak eta horretaz arduratzen diren taldeak inguru hurbilenean.
● Eskolatik bultzatzen diren ekimenak. EAEko eskoletako Agenda21. 4. MULTZOA. Materia eta energia
● Euskal Herriko energia-iturriak historian zehar: ikatza (ikazkintza), energia hidraulikoa(burdinolak, errotak, olak), …
● Energiaren garrantzia Euskal Herriko industrian.
● Gaur egungo energia-iturriak. Energia berriztagarriak: eguzki-energia,energia eolikoa ( Elgea, Oiz), marea-energia (Mutriku), …
● Energiaren erabilera gaur egun eta aurrezteko egiten diren ekimenak. Euskal Herriko datuak . Gaindegia eta EUSTAT erabili.
● Energiak eragindako kutsadura inguru hurbilenean.
● Erreakzio kimikoak. Elikadura arloan ematen diren zenbait prozesuen oinarri kimikoa: txakolina, sagardoa, ardoa, gaztaren fabrikazioa.
● Donostiako Zientzia museoa ezagutu.

5. MULTZOA. Teknologia, objektuak eta makinak 
● Makinak eta aparatuak:ardatza, gurpila, polea,... Makinak historian zehar: burdinolak, olak, errotak, …(El Pobal, Pagoeta, Plazaola)