GIZARTE ZIENTZIAK: EDUKIAK

4.- KONPETENTZIA SOZIAL ETA ZIBIKOA

4.1.- GIZARTE-ZIENTZIAK

4.1.2.2.- Lehen Hezkuntzako 1. zikloko edukiak ( 1., 2. eta 3. maila )
1. MULTZOA. Eduki komunak
A. Arlo eta ikasgai guztietan komunak diren oinarrizko zehar-konpetentziekin lotutako edukiak Eduki multzo honetako prozedura eta jarreren xede dira:
 Informazioa identifikatzea, lortzea, gordetzea eta berreskuratzea.
 Informazio-iturrien eta informazioaren beraren egokitasuna ebaluatzea.
 Informazioa ulertzea (konparatzea, sailkatzea, sekuentziatzea, aztertzea eta laburbiltzea), buruz ikastea eta azaltzea (deskribatzea, definizioak eta laburpenak egitea, azalpenak ematea, etab.).
 Informazioa balioestea eta adieraztea (argudioak azaltzea, arrazoiak ematea, etab.).
 Ideiak sortu, hautatu eta adieraztea.
 Ideiak, zereginak eta proiektuak planifikatzea, eta haien bideragarritasuna aztertzea.
 Egindako plangintza betetzea eta, beharrezkoa baldin bada, hura doitzea.
 Plangintzaren eta egindako lanen ebaluazioa egitea eta hobekuntza-proposamenak lantzea.
 Lortutako emaitzaren berri ematea.
 Harremanak eta komunikazioa lantzea (enpatia eta asertibitatea).
 Taldean ikasteko lanetan laguntzea eta elkarlanean aritzea.
 Giza eskubideak eta gizarteko konbentzioak errespetatzea.
 Gatazkak kudeatzea.
 Norberaren gorputza erregulatzea.
 Norberaren emozioak erregulatzea.
 Norberaren alderdi kognitiboa erregulatzea.
 Norberaren komunikazioa erregulatzea (hitzezkoa, hitzik gabekoa eta digitala).
 Norberaren jokabide morala erregulatzea.
 Norberaren motibazioa eta gogo-indarra erregulatzea.

B. Arlo honetako multzo guztietan komunak diren edukiak
 Jakintza zientifikoa ikasten hastea eta Gizarte Zientzietan aplikatzea.
 Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak iturri geografiko, historiko eta sozialetan informazioa bilatzeko erabiltzea.
 Lortutako informazioa aztertu, antolatu eta buruz ikasteko trebetasunak garatzea, eta ikertzeko eta jakintzak eskuratzeko interesa sustatzea.
 Pentsamendu-trebetasunak garatzea: antolatzaile grafikoak eta mapa mentalak.
 Hainbat hizkuntza testual eta grafiko erabili eta irakurtzea.
 Ikasgelako lana garatzeko estrategiak: erantzukizuna eta ahalegin-gaitasuna.
 Hainbat metodo eta iturriren bidez lortutako informazioa antolatu eta azaltzeko estrategiak garatzea.
 Talde-lana eta lankidetza-lana bultzatzeko estrategiak sustatzea.
 Ikasteko erantzukizuna, ahalegin-ahalmena eta jarraitutasuna garatzeko estrategiak.
 Gatazkak konpontzeko, elkarrizketa erabiltzeko eta bizikidetza-arauak erabiltzeko trebetasunak.
 Bizikidetza-egoeren eta bizikidetza-gatazken simulazioak: gatazkaren aurretik, gatazkaren garaian eta gatazkaren ondoren: konpontzeko modu demokratikoak.
 Inguruneko elementu naturalen kontserbazioarekiko sentsibilitatea eta errespetua.
 Lan egiteko erabiltzen diren materialak behar bezala eta errespetuz erabiltzea.
 Ikasleak bizi diren herriko eta eskualdeko geografia fisikoaren elementu garrantzitsuak non dauden jakitea eta hainbat irudikapenen bidez interpretatzea (mapak, planoak, aireko argazkiak eta abar).
 Gizonek eta emakumeek historian subjektu gisa betetzen duten zeregina balioestea.
 Ikasleak bizi diren erriko eta eskualdeko ekosistemen eta paisaien aniztasuna eta bertako ondare naturala, historiko-artistikoa, linguistikoa eta kulturala ezagutu eta balioestea, eta horiek errespetatu eta kontserbatzeko konpromisoa hartzea.

2. MULTZOA. Gure mundua eta haren kontserbazioa
 Biraketa-higidura, egunen eta gauen segida eta ilargiaren faseak.
 Translazio-higidura, urtea, urtaroak eta egutegia.
 Espazio-orientazioa: puntu kardinalak. Iparrorratza eta GPSak.
 Elementu eta fenomeno natural batzuk hautematea eta deskribatzea: izarrak, ilargia, eguzkia, eguna eta gaua.
 Planoak, lur-globoak eta mapak. Poloak, ardatza eta hemisferioak identifikatzea.
 Airea: konposizioa.
 Atmosfera. Atmosferaren kutsadura saihesteko jardunak.
 Eguraldia. Fenomeno atmosferikoak. Neurtzeko tresnak.
 Lurraren geruzak.
 Herriko klima. Euskal Herriko klima motak.
 Klima-aldaketa. Arrazoiak eta ondorioak.
 Ura: egoerak. Uraren erabilera arduratsua eguneroko bizitzan.
 Uraren zikloa.
 Uren banaketa planetan. Ur gezak eta ur gaziak. Azaleko eta lur azpiko urak.
 Baliabide hidrikoak eta haien aprobetxamendua. Kontsumo arduratsua eta kutsaduraarazoak.
 Paisaia. Paisaia osatzen duten elementuak.
 Paisaia motak: paisaia naturala eta paisaia humanizatua; barnealdeko paisaia eta kostaldeko paisaia; lautadako paisaia eta mendiko paisaia. Ezaugarriak eta desberdintasunak. Herriko, eskualdeko eta Euskal Herriko paisaia osatzen duten elementu nagusiak(erliebea, urak, klima, biztanle-taldekatzeak, komunikazio-bide nagusiak).
 Euskal Herriko paisaien aniztasun geografikoa: erliebea eta hidrografia.
 Gizakiaren esku-hartzea herriko, eskualdeko eta Euskal Herriko paisaian. Inguruneko elementu naturalak errespetatu, babestu, hobetu eta kontserbatzea.
 Kontsumo arduratsua
 Osasunean eragina duten faktore sozialak eta ekonomikoak.
 Giza ekintzak pertsonen osasunean dituen ondorioak.

3. MULTZOA. Gizartean bizitzea
 Herriak eta hiriak. Auzoak eta auzo motak.
 Gizarte-erakundeak: koadrila, taldeak, auzoa. Kideen arteko harremanak eta partehartzea.
 Ingurune hurbilean antolatzeko moduak: eskola eta udalerria.
 Tokiko erakundeen erantzukizun eta zereginen jakintzaren hastapenak.
 Herriko antolamendua: Udala eta udal-zerbitzuak.
 Herritarren arauak. Bizikidetza-arauak eta horiek betetzeko erantzukizuna.
 Inguruneko kulturen adierazpenekiko hurbilketa, errekonozimendua eta errespetua, aniztasun eta aberastasunaren adierazgarri. Herriko eta Euskal Herriko kulturaadierazpen herrikoiak.
 Pertsonek herritartasuna baliatzean dituzten eskubide eta betebeharrekiko sentsibilitatea eta errespetua.
 Auzoko eta herriko biztanleria.
 Herriko produkzio-jarduerak.
 Produktu naturalak eta haien jatorria.
 Produktu landuak. Artisautzak eta industriak: Ofizioak, lanbideak eta haien produktuak.
 Zerbitzuak eta haien produktuak.
 Elkarrizketa, gatazkak konpontzeko baliabidea.
 Diruaren erabilera zuzenaren hastapenak. Dirua erabiltzean agertu beharreko erantzukizuna.
 Desplazamenduak eta garraiobideak. Oinezko eta erabiltzaileei dagozkien oinarrizko arauak betetzeko erantzukizuna.
 Bide-hezkuntza. Trafiko-seinaleak. 

4. MULTZOA. Denboraren arrastoa
 Oinarrizko denbora-kontzeptuak: oraina, iragana eta etorkizuna.
 Denbora historikoa herrian eta Euskal Herrian, eta haren neurketa.
 Euskal Herriko iraganeko gertaera historiko garrantzitsuak.
 Iturri historikoak eta haien sailkapena.
 Iraganeko eta oraingo gertaerak, eta ikasleen esperientziatik hurbil dauden alderdi historikoekin duten lotura. Denboraren lerroa.
 Eguneroko bizitzako oinarrizko alderdiren baten historiaren aldaketa eta bilakaera: etxebizitza, arropa, elikadura, familia-antolamendua, gizarte-antolamendua, komunikatzeko bideak, lan motak eta abar.
 Euskal ondare historiko eta kulturalaren zaintzari lotutako erantzukizuna: museoak.


4.1.2.3.- Lehen Hezkuntzako 2. zikloko edukiak ( 4., 5. eta 6. maila )

1. MULTZOA. Eduki komunak
A. Arlo eta ikasgai guztietan komunak diren oinarrizko zehar-konpetentziekin lotutako edukiak Eduki multzo honetako prozedura eta jarreren xede dira:
 Informazioa identifikatzea, lortzea, gordetzea eta berreskuratzea.
 Informazio-iturrien eta informazioaren beraren egokitasuna ebaluatzea.
 Informazioa ulertzea (konparatzea, sailkatzea, sekuentziatzea, aztertzea eta laburbiltzea), buruz ikastea eta azaltzea (deskribatzea, definizioak eta laburpenak egitea, azalpenak ematea, etab.).
 Informazioa balioestea eta adieraztea (argudioak azaltzea, arrazoiak ematea, etab.).
 Ideiak sortu, hautatu eta adieraztea.
 Ideiak, zereginak eta proiektuak planifikatzea, eta haien bideragarritasuna aztertzea.
 Egindako plangintza betetzea eta, beharrezkoa baldin bada, hura doitzea.
 Plangintzaren eta egindako lanen ebaluazioa egitea eta hobekuntza-proposamenak lantzea.
 Lortutako emaitzaren berri ematea.
 Harremanak eta komunikazioa lantzea (enpatia eta asertibitatea).
 Taldean ikasteko lanetan laguntzea eta elkarlanean aritzea.
 Giza eskubideak eta gizarteko konbentzioak errespetatzea.
 Gatazkak kudeatzea.
 Norberaren gorputza erregulatzea.
 Norberaren emozioak erregulatzea.
 Norberaren alderdi kognitiboa erregulatzea.
 Norberaren komunikazioa erregulatzea (hitzezkoa, hitzik gabekoa eta digitala).
 Norberaren jokabide morala erregulatzea.
 Norberaren motibazioa eta gogo-indarra erregulatzea.

B. Arlo honetako multzo guztietan komunak diren edukiak
 Jakintza zientifikoa ikasten hastea eta Gizarte Zientzietan aplikatzea.
 Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak iturri geografiko, historiko eta sozialetan informazioa bilatzeko erabiltzea.
 Lortutako informazioa aztertu, antolatu eta buruz ikasteko trebetasunak garatzea, eta ikertzeko eta jakintzak eskuratzeko interesa sustatzea.
 Pentsamendu-trebetasunak garatzea: antolatzaile grafikoak eta mapa mentalak.
 Hainbat hizkuntza testual eta grafiko erabili eta irakurtzea.
 Ikasgelako lana garatzeko estrategiak: erantzukizuna eta ahalegin-gaitasuna.
 Hainbat metodo eta iturriren bidez lortutako informazioa antolatu eta azaltzeko estrategiak garatzea.
 Talde-lana eta lankidetza-lana bultzatzeko estrategiak sustatzea.
 Ikasteko erantzukizuna, ahalegin-ahalmena eta jarraitutasuna garatzeko estrategiak.
 Gatazkak konpontzeko, elkarrizketa erabiltzeko eta bizikidetza-arauak erabiltzeko trebetasunak.
 Bizikidetza-egoeren eta bizikidetza-gatazken simulazioak: gatazkaren aurretik, gatazkaren garaian eta gatazkaren ondoren: konpontzeko modu demokratikoak.
 Inguruneko elementu naturalen kontserbazioarekiko sentsibilitatea eta errespetua.
 Lan egiteko erabiltzen diren materialak behar bezala eta errespetuz erabiltzea.
 Herriko eta eskualdeko geografia fisikoaren elementu garrantzitsuak non dauden jakitea eta hainbat irudikapenen bidez interpretatzea (mapak, planoak, aireko argazkiak eta abar).
 Gizonek eta emakumeek historian subjektu gisa betetzen duten zeregina balioestea.
 Herriko eta eskualdeko ekosistemen eta paisaien aniztasuna eta bertako ondare naturala, historiko-artistikoa, linguistikoa eta kulturala ezagutu eta balioestea, eta horiek errespetatu eta kontserbatzeko konpromisoa hartzea.

2. MULTZOA. Gure mundua eta haren kontserbazioa 
 Unibertsoa eta eguzki-sistema: eguzkia eta planetak.
 Lur planeta eta ilargia (haren satelitea). Ezaugarriak. Higidurak eta haien ondorioak. Urtaroak.
 Lurraren irudikapena. Orientazioa espazioan. Puntu kardinalak.
 Lur-globoak. Poloak, ardatza eta hemisferioak identifikatzea.
 Kartografia. Euskal Herriko eta Espainako planoak eta mapak. Eskalak.
 Lurreko puntuak: paraleloak eta meridianoak.
 Koordenatu geografikoak. Latitudea eta longitudea.
 Planisferioa: fisikoa eta politikoa.
 Atmosfera. Fenomeno atmosferikoak. Atmosferaren kutsadura saihesteko jardunak.
 Eguraldia. Neurketa eta iragarpena.
 Eguraldi-mapak. Espainako eta Euskal Herriko eguraldi-mapak. Sinbolo konbentzionalak.
 Klima eta klima-faktoreak.
 Planetako klima-eremu handiak.
 Euskal Herriko eta Espainiako klima motak, eta haien eragin-eremuak.
 Hidrosfera. Uren banaketa planetan. Ozeanoak, itsasoak eta kontinenteak. Uraren zikloa. Euskal Herriko eta Espainako ibaiak.
 Litosfera: ezaugarriak eta harri motak.
 Harriak eta mineralak: Propietateak, erabilerak eta erabilgarritasunak.
 Euskal Herriko eta Espainiako paisaien aniztasun geografikoa: erliebea eta hidrografia.
 Europako paisaien aniztasun geografikoa: erliebea, klimak eta hidrografia.
 Gizakiaren esku-hartzea herrian, eskualdean eta Euskal Herrian : urbanizazioa, industrializazioa, komunikazio-bideak, mineralen erauzketa eta abar.
 Garapen jasangarria.
 Kutsaduraren arazoak.
 Klima-aldaketa. Arrazoiak eta ondorioak.
 Kontsumo arduratsua
 Osasunean eragina duten faktore sozialak eta ekonomikoak.
 Gizarteko sektoreen esku-hartzeek osasunaren eta ongizatearen hobekuntzan duten eragina.

3. MULTZOA. Gizartean bizitzea
 Euskal Autonomia Erkidegoko eta Estatu espainiarreko gizarte-, politika- eta lurraldeantolamendua.
 Herritarren eskubideak eta betebeharrak.
 1978ko Konstituzioa. Euskal Autonomia Erkidegoko Autonomia Estatutua.
 Gobernu motak. Monarkia parlamentarioa.
 Lurralde-erakundeak eta gobernu-organoak.
 Euskal Herriko eta Espainiako kultura- eta hizkuntza-adierazpenak.  Europar Batasuna: lurralde-antolamendua eta antolamendu politikoa.
 Biztanleria. Lurralde bateko biztanleria aldatzen duten faktoreak. Biztanleria absolutua eta biztanleria-dentsitatea.
 Biztanleriaren espazio-banaketa, hazkunde naturala eta hazkunde erreala. Irudikapen grafikoa.
 Euskal Herriko eta Espainiako biztanleria: banaketa, bilakaera eta migraziomugimenduak: emigrazioa eta immigrazioa.
 Landa- eta hiri-inguruneen ezaugarri demografiko eta ekonomikoak.
 Europako biztanleria: banaketa eta bilakaera.
 Sektore ekonomikoak eta produkzio-jarduerak: baliabide naturalak, lehengaiak. Produktu landuak. Artisautza eta industria. Produkzio motak.
 Zerbitzu-sektorea.
 Euskal Herriko, Espainiako eta Europako jarduera ekonomikoak eta produkziosektoreak.
 Ondasun eta zerbitzuen produkzioa. Kontsumoa eta publizitatea.
 Finantza-hezkuntza. Dirua. Aurrezpena. Aberastasunaren banaketa munduan, eta haren ondorioak.  Enplegagarritasuna eta ekintzaile-sena inguruko enpresetan Jarduera eta funtzioak.
 Gizarte-tirabirak: familia barnekoak, lan-arlokoak, politikoak, ekonomikoak eta abar. Gatazkak elkarrizketaren eta negoziazioaren bidez konpontzeko era demokratikoak.
 Bide-hezkuntza. Bide-arloko jarrera eta ohitura zuzenak finkatzen lagunduko duten jakintzak eskuratzea.

4. MULTZOA. Denboraren arrastoa
 Denbora historikoa eta haren neurketa. Datazio- eta periodizazio-konbentzioak (K.a., K.o., data).
 Iturri historikoak eta haien sailkapena.
 Historiako aroak: aroak mugatzen dituzten gertaera historiko esanguratsuen iraupena eta datazioa. Denboraren lerroak.
 Iberiar Penintsula eta Euskal Herria Historiaurrean.
 Iberiar Penintsula eta Euskal Herria Antzinaroan.
 Iberiar Penintsula eta Euskal Herria Erdi Aroan . Penintsulako erresumak. Euskal lurraldeen elkartze eta konkista.
 Iberiar Penintsula eta Euskal Herria Aro Modernoan. Erresuma hispanikoa.
 Espainia eta Euskal Herria Aro Garaikidean (I): XIX. mendea.  Espainia eta Euskal Herria Aro Garaikidean (I): XX. eta XXI. mendeak.
 Bilakaera historikoa euskal lurraldeetan.
 Euskal eta espainiar gizarteen bilakaera denboran: historiaurrekoa, antzinakoa, Erdi Arokoa, aurkikuntzen arokoa, industria-garapenekoa eta XX. mendeko mundukoa, gizon-emakumeen bizimodu, gertaera eta pertsonaia garrantzitsuak aztertzearen bitartez.
 Gure ondare historiko eta kulturala: Euskal Herriko eta Espainiako ohiturak, tradizioak eta kultura-adierazpenak.

4.1.2.4. Euskal curriculumaren berariazko edukien zehaztapena.
Atal honetan, era orientagarrian eta irekian, etapa osorako aurkezten diren edukiak, aurreko atalean aurkeztutako euskal curriculumaren berariazko edukien zehaztapena dira.
2. MULTZOA. Gure mundua eta haren kontserbazioa
 Herriko klimaren ezaugarriak
 Euskal Herriko eskualdeen sailkapena klima motaren arabera.
 Lautadako pasaia duen herri euskaldun baten eta mendiko pasaia duen herri euskaldun baten ezaugarriak konparatu eta haien klimogramak egin.
 Euskal hiri bateko paisaia humanizatua identifikatu.
 Euskal Herriko parke naturalak identifikatu.
 Ebroko lautada.
 Euskal mendikateak.
 Isurialde Kantauriarreko ibaiak eta isurialde mediterranearreko ibaiak.
 Herriko planoa eta eskualdeko mapan puntu jakinen identifikazioa.
 Lurraldeko hiriburuko planoan auzo nagusien eta leku enblematikoen identifikazioa.
 Euskal Herriko lurra azaleratzearen bilakaera.
 Zumaiako “Flysch”a.
 Euskal herriko komunikazio-bide nagusiak.
 Inguruko kutsadura arazoen identifikazioa.

3. MULTZOA. Gizartean bizitzea 
 Herriak eta hiriak. Auzoak eta auzo motak.
 Ikaslearen herria eta eskualdea
 Eskualdeko herri nagusiak
 Lurraldeko hiriburuko auzo motak eta herri nagusiak
 Herriko biztanleriaren banaketa eta bilakaera
 Euskal Herriko eskualdeetako jarduera ekonomiko nagusien identifikazioa
 Herriko jarduera ekonomiko nagusien identifikazioa

4. MULTZOA. Denboraren arrastoa
 Euskal Herriko lehen biztanleak non eta nola bizi ziren.
 Historiaurreko labar-pinturak eta monumentu megalitikoak
 Antzinaroko euskal tribuak: akitaniarrak, baskoiak, barduliarrak, karistiarrak, autrigoiak.
 Erromanizazioa Euskal Herrian
 Erdi Aroan bisigodoak, frankoak eta arabiarrak Euskal Herrian
 Orreagako gudua  Nafarroako erresuma
 Leinuen gerrak
 Aro Modernoko aurkikuntza geografikoak: Juan Sebastian Elkano, Legazpi, Urdaneta, Lope Agirre…
 Ternuarako bidaiak balearen atzetik
 Nafarroaren konkista.
 Euskal Foru Erregimena: ezaugarri nagusiak
 Aro modernoak euskal gizartean sortu zituen aldaketa nagusiak: artoa ekartzea, alturako arrantza, burdinolak, armagintza, untziolak, Caracasko Gipuzkoar Konpainia, euskal ilustrazioa, matxinadak…  Frantziako iraultzak eragindako aldaketak euskal lurretan
 Gerra karlistak eta foruen indargabetzea
 Industrializazioa Ibaizabalko itsasadarrean
 Nazionalismoaren sorrera
 Euskal langileriaren bizimoldeak, aldarrikapenak eta erakundeak
 Emakumeen bizimoldeak, lan-baldintzak eta aldarrikapenak, eta eskubideen galera/irabazien bilakaera.
 Errepublika, Lehen Eusko Jaurlaritza eta Agirre Lehendakaria
 Gerra zibila Euskal herrian. Gernikako bonbardaketa. Erbesteratzeak: gerrako umeak
 Frankoren diktadura, errepresioa eta bigarren industrializazioa
 Trantsizioa eta lurralde-erakundetze berria
 Euskal museo nagusiak eta ikaslearen eskualdekoak