Historiaurrea eta lehen gizakia
Lehenik eta behin, jakin behar dugu historiaurrea hiru aldi handitan banatzen dela: paleolitoa, neolitikoa eta metalen aroa.
Paleolitoa lehenengo gizakien agerpenarekin hasten da eta Kristoren jaiotza baino 8.000 urte lehenago amaitzen da.
Paleolitoan, gizakiak nomadak ziren, ez ziren leku berean bizi, badoa!, etengabe bidaiatzen zuten ehizatzen zituzten animalien atzetik. Ehiztariak eta biltzaileak zirenez, animaliei jarraitu behar zieten harrapatu ahal izateko, eta bidaia horiek basa-fruituak hartzeko aprobetxatzen zituzten.
Tribuetan bizi ziren, familia-talde txikietan, eta kobazulo naturaletan babesten ziren, pinturak egiteko. Pintura horiek ikatzez eta lurrez egiten zituzten, guztia koipearekin eta urarekin nahastuta. Hemen ikus ditzakezue horietako batzuk... Egia esan, ikaragarria da pentsatzea pintura horiek, lehen irudikapen artistiko horiek, duela milaka eta milaka urte egin zituztela, ezta?
Urteen poderioz, mendeen poderioz, lehen gizaki horiek gero eta adimentsuago bihurtu ziren, eta animalia batzuk etxekotzen hasi ziren, hala nola txakurrak, ahuntzak, ardiak eta txerriak; gero jaten ziren landareak landatzen ere hasi ziren. Nekazaritzaren eta abeltzaintzaren etorrerarekin, dena aldatzen denean, gizonek nomada izateari uzten diotenean eta sedentario bihurtzen direnean, lehen herrixkak sortzen baitira... Hor amaitzen da paleolitoa eta hor hasten da neolitoa.
Neolitoa Kristok baino 8 mila urte lehenago hasi zen, nekazaritza eta abeltzaintza agertu zirenean, eta metalen aroa hasi zenean amaitu zen.
Neolitikoko gizonak eta emakumeak gai izan ziren elikagaiak ekoizteko lurra landuz eta animaliak etxekotuz. Esan daiteke historiako lehen abeltzainak eta nekazariak izan zirela, hobeto esanda historiaurrekoak.
Beren laboreak eta artaldeak zaindu behar zituztenez, herrixka txikiak eraiki zituzten eta bertan modu egonkorrean bizitzen hasi ziren, hau da, sedentario bihurtu ziren, ez paleolitikoko gizakiak bezala, nomadak baitziren, beti bidaiatzen ari zirelako.
Neolitoko lehen herrixkak leku emankorretan zeuden, ibaietatik gertu, horrela erraz irits zitezkeelako uretara. Soroak ureztatu zitzaketen, animaliei edaten eman... Badakizue ura ezinbestekoa dela bizitzarako.
Neolitoan zeramika edo ehuna bezalako gauza asko asmatu ziren, baina asmakizunik garrantzitsuena gurpila izan zen...
Eta dena gurpilean zihoan neolitikoko gizon-emakumeentzat, eta are gehiago metalak erabiltzen hasi zirenean. Une horretan bertan amaitu zen neolitoa, eta historiaurreko aro berri bat hasi zen, metalen aroa. 6.500 urtean hasten da Kristoren aurretik eta idazketaren agerpenarekin amaitzen da.
Erabili zen lehen metala kobrea izan zen, gero brontzea, kobrearen eta eztainuaren nahasketa bat, eta azkenik burdina, askoz ere mineral ugariagoa eta, beraz, naturan aurkitzeko errazagoa.
Metalak moldekatu ahal izateko, oso tenperatura altuetan urtzen zituzten eta nahi zuten forma ematen zieten. Hala, tresnak egin ziren, hala nola armak, erremintak edo apaingarriak. Prozesu horri metalurgia deitu zitzaion.
Metalurgiarekin artisautza eta merkataritza hasi ziren. Metalurgikoak izan ziren lehen artisau espezializatuak; izan ere, metalurgia lan konplexua eta zaila zen, eta gutxik zekiten lan hori egiten. Nekazaritza-ekoizpenaren hazkundeak eta artisautzaren agerpenak trukea eragin zuten, hau da, produktuen trukea. Une horretan sortu zen merkataritza. Merkataritzak, aldi berean, herrixka batzuk handiago bihurtzea eragin zuen, hiri bihurtuz.
Orduan, merkataritza- eta kultura-truke handia hasi zen hiri berri horien artean, eta asmakizunak sortu ziren, hala nola belaontzia edo salgaiak garraiatzen laguntzeko orgak.
Merkataritzak ere gizartea aldatu zuen klase sozialak sortuz, aberatsak eta pobreak, boteretsuak eta esklaboak.
Metalen aroan, gizakiak bizitzaren eta heriotzaren misterioei buruzko galderak egiten hasten dira, eta lehen irudikapen erlijiosoak sortzen dira. Megalitoak izeneko eraikinak eraiki ziren, harrizko bloke handiekin eginak daudelako. Megak handia eta harri txikiak esan nahi du.
Metalen adina Kristoren idazkera agertu baino 4.000 urte lehenago amaitzen da.
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina