Amerika kontinentearen "aurkikuntza" (1492)

Espainiarrak 1492. urtean Amerikara iritsi ziren.

Amerikararekin bat egiteko lehen expedizioa azaltzen duen bideoa. 

Amerikaren aurkikuntza 

Espainiarrak Amerika kontinentera lehen aldiz 1492. urtean iritsi ziren, XV. mendearen bukaeran, Cristobal Colonek zuzendutako espedizio bati esker. Horrela 1492ko urriaren 12an gaur egun Bahamak deitzen dugun uhartean lurreratu ziren. 

Aurkikuntza hitza erabiltzen da, europarrek ez zeukatelako lurralde haien berri eta, beraz, ustekabean "aurkitu" zituztelako; baina Amerikan jendea bizi zen, europarrak iritsi baino lehenago (amerindiarrak deitzen zaie), eta horregatik ez da erabat zuzena esatea aurkikuntza bat izan zenik. Nolanahi ere, historiako gertakaririk garrantzitsuenetako bat izan zen, eta mundua erabat aldatu zen ordutik aurrera. Gertaera historiko honek oso eragin handia izan zuen, baina oso desberdina Europan eta Ameriketan: Europarentzat, mundu modernoaren abiapuntua izan zen, baina Ameriketako herrientzat, aldiz, haien zibilizazioaren gainbehera eta menderakuntza ekarri zuen, baita desagerpena ere, kasu askotan.

Zergatik iritsi ziren europarrak Amerikara?

XV. mendearen bukaeran, europarrek ez zituzten ezagutzen gaur egun Amerika eta Ozeania deitzen ditugun kontinenteak. Garai hartako europarrek Europa, Asia eta Afrikako iparraldea besterik ez zuten ezagutzen, eta ez zekiten ezer Asiako eta Afrikako barrualdeko lurrei buruz.

Europarrek mendeak zeramatzaten merkataritza-harremanak edukitzen Asiako ekialdeko lurrekin, Zetaren Bidearen bitartez, besteak beste. Baina XV. mendearen erdialdean, otomandar inperioak Konstantinopla konkistatu zuen, eta une horretatik aurrera europarrek arazo handiak izan zituzten Zetaren Bidea erabiltzeko, India eta Txinarekin merkataritza-harremanak edukitzen jarraitzeko. Izan ere, Europa kristaua zen eta Otomandarren Inperioa, berriz, musulmana, eta elkarren etsaiak ziren. Horregatik, europar merkatariak ez ziren ausartzen inperio horretako lurretatik sartzen.

Horren ondorioz, europarrek itsasoz ekin zioten merkataritza-bide berriak aurkitzeari, eta horren eraginez hasi zen Esplorazioen Garaia deitzen dena. Gaztelak eta Portugalek jokatu zuten oso paper garrantzitsua esplorazio haietan. Merkataritza-bide berriak aurkitu nahi izan zituzten Ozeano Atlantikotik.

Mapa honetan 5 bide ikusten dira:

1- Portuguesen bidea 1487-1550

2- Cristobal Colón marinelaren bidea 1492 - 1512

3- Américo Vespucio marinelaren bidea 1499

4- Fernando de Magallanes marinelaren bidea 1519

5- Juan Sebastián Elcano marinelaren bidea 1519-1522

Portugaldarrek Afrikako ibilbidea aukeratu zuten Asiara iristeko, baina bidaia oso luzea eta arriskutsua zen. Kristobal Kolon izeneko itsasgizon batek, ordea, beste ideia bat eduki zuen. Garai hartan, mundua laua zela pentsatzen zen; baina bazegoen pentsatzen zuenik ere mundua esfera bat zela. Kolonek, orduan, pentsatu zuen, hori egia izanez gero, beharbada errazagoa izango zela Indiara iristea Atlantikoa zeharkatuz eta mendebalderantz bidaiatuz.

Kolonek, hasieran, Portugaleko erregeari eskatu zion laguntza bidaia hori egiteko, baina ez zuen lortu. Espainiako errege-erregina katolikoekin saiatu zen gero, bai eta lortu ere. Akordio bat egin zuen haiekin: Kolonek aurkitzen zituen lurrak Espainiarenak izango ziren eta bera lur haietako gobernatzailea izango zen.

Ba al dakizu Kolonek inoiz ez zuen jakin benetan ez zela Indiara iritsi, beste kontinente batera baizik. Uste horregatik esaten zen geroago ere "Indietara joatea" Amerikara joateari, eta "indianoa" bertara joan eta itzulitako jendeari.

Colón itsasgizonak erabili zituen giru itsasontziak:

Pinta, Niña eta Santa María.

Bidaia egiteko, 300 gizon eta karabela izeneko hiru itsasontzi izan zituen: Pinta, Niña eta Santa Maria izenekoak. Itsasontziak 1492ko abuztuaren 3an atera ziren Huelvako Palos herriko kaitik, Kanariak uharteetaraino, eta, gero, bidaiarekin jarraitu zuten. Gorabehera handiak izan zituzten bidaia hartan: bi hilabete eman zituzten inora iritsi gabe eta marinelek ez zuten pentsatzen Kolonek bezala Indiara irits zitekeela bide hartatik; hori dela eta, matxinatu ere egin omen ziren: hiru egunetan iritsi ezean, atzera itzuli nahi zuten. Baina, azkenik, urriaren 12an, Guanahani uhartera iritsi ziren (San Salvador izena ipini zioten), Karibe itsasoan. Geroago, Kubara (Juana izena ipini zioten) eta Haitira (La Española izena ipini zioten) ere heldu ziren.

1493ko urtarrilaren 16an, Kolonek itzultzeko bidaiari ekin zion, bi karabelarekin bakarrik, La Española uhartetik. Bidaia zail baten ondoren, iberiar penintsulara iritsi ziren, bakoitza bere aldetik, eta Kolon 1493ko martxoaren 15ean heldu zen Huelvako Moguer herriko portura.

Kristobal Kolon Espainiara bueltatu zenean,

erregeen aurrean Ameriketako tribuetako indigenak agertzen dira.

Geroago, beste hiru bidaia gehiago egin zituen Amerikara eta lur gehiago aurkitu zituen. Hala ere, kritika handiak izan zituen haren gobernatzaile lanean eta Espainiara itzuli zen.

Kontinente berria: América

Europa eta Amerika elkar ezagutzen hasi ziren, eta bi kontinenteen arteko komertzioa asko handitu zen. 

Americo Vespucio italiar itsasgizona.

Itsasgizonek mapa berriak egiten hasi ziren, eta Americo Vespucio italiarrak "América" izena jarri zion kontinente berriari (1499).

Lehen munduari bira 

Munduari bira eman zioten lehen itsasgizonak berriz Fernando de Magallanes eta JuanSebastián Elcano euskaldunak izan ziren. 

Magallanes portugaldarra eta Elcano lehen mundu birako kapitainak.

Bidaia egiteko hiru itsasontzi erabili zituzten, eta handiaena. Nao Victoria, Ondarruako portuan eraiki zuten (1520). Bidaiak hiru urte pasatxo iraun zuen, 1519 eta 1522. urteen bitartean, eta tartean Magallanes kapitaina Molucas uhartean hil zen. Bidaiari jarraipena eman ziona Elcano euskalduna izan zen, eta 1522. urtean beste 17 itsasgizonekin batera Espainiara bueltatu zen, historian lehen pertsonak izanik munduari bira ematen ziotenak.

El descubrimiento de América (1492)

El descubrimiento de América (1492)

Primer viaje de Cristobal Colón

 

HERENCIA ÁRABE EN ESPAÑA (711 - 1492)

La Al-Ambra de granada, el palacio del califa árabe.

HERENCIA ÁRABE EN ESPAÑA (711 - 1492)

España es una tierra de gran riqueza cultural. Parte de esta diversidad tiene su origen en los distintos pueblos que han habitado la península a lo largo de la historia. Uno de ellos es el musulmán, que permaneció en lo que hoy llamamos España, de una manera u otra, durante casi 800 años.

Durante esos siglos, la cultura árabe ha puesto su huella no solo en la lengua española, sino también en las costumbres, arte y cultura de toda la Península Ibérica. Aún hoy, estas influencias son visibles en muchos lugares. Te mostramos algunos de los rasgos árabes que perviven en España.

LA HISTORIA DE LOS MUSULMANES EN ESPAÑA

Cuando España no era más que un conjunto de reinos independientes, empezaron a llegar los primeros grupos árabes a la Península Ibérica. Concretamente, en el año 711. Accedieron a la España de entonces a través del estrecho de Gibraltar y siguieron avanzando hacia el norte hasta que los frenaron en Poitiers.

Territorios conquistados por los árabes en la península ibérica.

Alrededor del año 722 tuvo lugar la primera victoria de la Reconquista. A partir de ahí, un grupo liderado por el noble Pelayo comenzó una larga guerra para retomar el control cristiano de la península. Sin embargo, no fue hasta 1491 cuando cayó el último reducto árabe, el Emirato de Granada.

EL ÁRABE Y LA LENGUA ESPAÑOLA

Si hay algo que diferencia el español de las otras lenguas romances, como el francés o el italiano, es precisamente la abundancia de elementos de origen árabe. Además de los innumerables términos topográficos que existen, todas las lenguas de España tienen influencia árabe.

Debido a que a la zona norte llegaron con menos fuerza, el catalán y el vasco poseen pocos elementos léxicos relacionados con los musulmanes. Sin embargo, las palabras de origen árabe en español ascienden a unas 4000 y su uso se hace más frecuente cuanto más al sur de la península nos entramos.

Entre los topónimos, o nombres de lugares, es muy evidente esta influencia. Si salimos de Algeciras, junto a Gibraltar, y viajamos hacia el norte, cruzaremos el Guadalquivir, llegando por La Mancha hacia Guadalajara. Todos estos nombres de accidentes geográficos o ciudades son de origen árabe.

Desde el punto de vista lingüístico, las palabras árabes en castellano están en categorías muy concretas. La mayoría son sustantivos y topónimos y hay muy pocos adjetivos y verbos. En cuanto a preposiciones, solo encontraremos una: hasta.
Algunos casos curiosos en español son los numerosos dobletes en los que encontramos parejas de palabras, una de origen árabe y otra latino, para designar una misma cosa. Por ejemplo, aceituna y oliva, alacrán y escorpión, aceite y óleo o jaqueca y migraña.

INFLUENCIA EN LA CULTURA ESPAÑOLA

Además de los cambios lingüísticos que introdujeron en España, los musulmanes trajeron consigo un sinfín de innovaciones culturales. La alquimia, que es el origen de nuestra química, es solo una de ellas.

Otros ejemplos son el álgebra, el ajedrez, el uso de las cifras arábigas, la idea del cero o la filosofía aristotélica. Esta última se había perdido ya para el resto de Europa, hasta que los musulmanes que la habían asimilado en Mesopotamia la introdujeron de nuevo.

La vela latina ayudó en las grandes expediciones interoceánicas.

En el ámbito de la navegación los árabes introdujeron el uso de elementos como el astrolabio, las cartas náuticas, la brújula y la vela latina. Más adelante, cuando los españoles comienzan a llevar a cabo expediciones marítimas, estos conocimientos náuticos traída por los árabes, les serviría para descubrir nuevos océanos y continentes como el de América.

La música también se vio influida por la presencia musulmana. Aparecieron nuevos instrumentos y melodías que dieron paso posteriormente a la guitarra o al flamenco, entre otros. La estructura de la música tradicional española tiene, por este motivo, muchos elementos en común con la del norte de África.

Las especies árabes tienen gran presencia en la gastronomía española.

En el ámbito gastronómico, las costumbres árabes jugaron también un papel muy importante. El uso de hierbas y especias ganó en importancia, y un ingrediente se introdujo en la cocina española para quedarse: el garbanzo. Mientras que en el resto de Europa no es un elemento habitual de los guisos, en España es un componente básico de la dieta.

La mezquita de Córdoba

Aún son muchos los testigos arquitectónicos de esta época que permanecen en pie. Algunos de los edificios más emblemáticos de la época son la Mezquita de Córdoba, la Alhambra de Granada o la Giralda de Sevilla.

Sin duda, la influencia árabe ha jugado un papel fundamental en la constitución de la identidad nacional de España. Conocer sus características te ayudará a comprender mejor el perfil multicultural de este país tan singular.

Musulmanen ondarea Espainian

Arabiar artea Granadako Al-Ambrako jauregian ikus daiteke.

Zer utzi ziguten musulmanek Espainian? Arabiarrek Espainian izan zuten eraginak ondare handia ekarri zuten eguneroko bizitzan; gastronomian, itsas nabigazioan, arkitekturan, hizkuntzan, eta kulturan oro har.

Arabiarrak 711. urtean Españan sartu ziren.

Arabiarrak Espainian (711 - 1492)

711. urtean, musulmanek Gibraltarko itsasartea zeharkatu zuten, eta Espainian sartu ziren. Zortzi urtetan (711-719) iparralderantz abiatu ziren eta ia Espainia denaren zatirik handiena menderatu zuten, garai hartan al-Andalus izenez ezagutzen zen lurraldea. Konkista azkar hau arabiarren kultura zabaltzea ekarri zuen, eta zortzi mendez Espainian egon ziren, 711. urtetik 1492. urterarte.

Musulmanen domeinua oso luzea izan zen, eta kristauek errekonkista baten ondorioz Espainiako lurraldeak goitik behera Kantauritik Granadara lurrak berreskuratzen joan ziren.

Errekonkista.

Erreinu kristauak (iparraldean) eta Córdobako kalifatoa (hegoaldean).

1492an, Errege Katolikoek Granada konkistatu zuten, musulmanen menpe zegoen azken kokalekua. Al-Andalusen amaiera izan zen, baina zortzi mende ez dira igarotzen eskualde bateko bizitzaren alderdi guztietan arrasto handia utzi gabe. Musulmanek arrasto bat utzi zuten Espainian. Aztarna hori, ikusgarrienak ondare artistiko baten itxura izan arren, ez da gutxiago ezabatzen gure hizkuntzan, ohituretan, gastronomian, fisikoan eta, azken batean, espainiarren ohitura ezberdinetan.

Herri ezberdinak Espainian

Espainian feniziarrak, greziarrak, kartagotarrak, erromatarrak, bisigodoak eta musulmanak izan ziren. Herri hauek merkataritza landu eta beraien inperioak zabaltzeko erabili zuten iberiar penintsula edo gaur egungo Espainia. Arabiarrek Espainiari Al-Andalus deitzen zioten eta ondare handia utzi zuten.

Amerikaren aurkikuntza eta janari ezberdinak

Musulmanak itsasoetatik zehar nabigatzeko aurrerapen handiak bultzatu zituzten. Horrela, musulmanek hurrengo itsas nabigaziorako elementuak hobetu eta zabaldu zituzten: iparrorratza, astrolabioa, karta nautikoa eta bela latindarra. Honen ondorioz, Espainiako erregeek XV. eta XVI. mendeetako itsas aurkikuntza eta espedizio bultzatu zituzten, ezagunenak Amerikako aurkikuntza eta munduaren lehen itzulia izan ziren.

Arabiarrek nekazaritza ureztatua bultzatu zuten, azequiak edo ubideak erabiliz. Nekazaritza ureztatuak aurrerapen nabarmena izan zuen islamiarren presentziarekin Iberiar Penintsulako lurraldean. Gure gastronomian hain ezagunak diren azukrea, sandia, meloia, arrozesnea eta turroia arabiarrek ekarri zituzten. Berenjena ere arabiar jatorrikoa da, eta jendetza eta zalaparta handiko otorduei berenjenal deitu zitzaien. Zalantzarik gabe, hau da musulmanek utzi diguten herentziarik aberatsenetako bat: gastronomia.

Arte islamiarra Espainian. Musulmanei zor diegun kultura, artea eta ezagutza.

Gure hizkuntzaren oinarria latina da, baina gure hiztegian jatorri arabiarreko 4000 hitz baino gehiago ditugu. Matematikan zenbakiak eta gure egungo kontatzeko modua musulmanena da. Arabiarren asmakuntza dira, zientzia honetan aditu handiak direnak, baita medikuntzarena ere. Averroes eta Avicenarekin, Kordoban zuzenean jaiotako lehenengoarekin, filosofiak, medikuntzak eta higieneak dimentsio berri bat hartu zuten.

Arkitektura arabiarra ere oso garrantzitsua izan zen, horrela mundu mailako sinbolo diren obrak ikus ditzazkegu: Kordobako meskita, Granadako Alhambra edo Sevillako Giralda.

Papera, ekialdeko asmakizuna, mendebaldetik sartu zen Europan, bitxia bada ere, musulmanek iberiar penintsulatik hedatu baitzuten haren fabrikazioa eta erabilera. Material horrek idazketa-euskarriak irauli zituen, eta pergaminoa ordezkatu zuen, malgutasunagatik eta kontserbatzeko erraztasun handiagoagatik. Elementu erabakigarria izan zen liburuak zabaltzeko eta, azken batean, jakintza trukatzeko.

Guzti honegatik, argi dago kultura arabiarra oso garrantzitsua izan zela Espainiarentzat eta bere ondarea musikan, hirigintzan eta xakea bezalako jokoetan isaldatu zela, mundu mailako une kultural bikainenetean bihurtuz orduko Al-Andalus (Espainia).

GALDERAK:

1- Zenbat urte egon ziren musulmanak Espainian? zein urtetatik zein urtetara?

2- Musulmanez gain zein beste herri egon ziren Espainian?

3- Itsasoetatik zehar nabigatzeko eta Amerikako aurkikuntza lortzeko musulmanek zeintzu elementu hobetu eta zabaldu zituzten?

3- Aipatu ezazu arabiarrek ekarritako 3 janari mota gure gastronomian:

3- Aipatu ezazu musulmanek Espainian utzitako 3 ondare:

4- Aipatu ezazu arkitektura rabiarraren 3 adibide: