Emakume eta Neska Zientifikoen Nazioarteko Eguna: otsailaren 11a

Emakume zeintzialariak baliagarraik dira 

Emakumeek zientziaren munduan ekarpen handiak egin dituzte.

Zientziako Emakumeen eta Nesken Nazioarteko Eguna

• Data: otsailaren 11a.
• Aldarrikapena: NBE
• Noiztik ospatzen den: 2015. urtetik.

Gaien aurkibidea:

- Bideoa: Neskek beren gaitasunei buruz hitz egiten dute

- 2023 leloa: Berritu. Erakutsi. Altxatu. Aurrera. Eutsi (I.D.E.A.S.)

- 2022ko leloa: Emakumeak eta neskak zientzian: Aldaketaren eragileak

- 2021 leloa: Emakume zientzialariak, COVID-en aurkako borrokan liderrak

- Emakume zientzialariak historian

- Emakumeak eta zientzia: ekarpenak literaturaren bitartez

- Emakumeen eta Nesken Berdintasuna Garapen Iraunkorra lortzeko

- Zientzian emakumeei buruzko filmografia

- Nola ospatu Zientziako Emakumeen eta Nesken Nazioarteko Eguna?

Emakume zientzialari bat bere ikerketa aurrera eramaten.

Otsailaren 11n NBEk 2015ean aldarrikatu zuen Emakumeen eta Nesken Zientziaren Nazioarteko Eguna ospatzen da.

Egun honen helburu nagusia emakume eta nesken parte-hartze eta inklusio handiagoa lortzea da zientzia eta teknologiaren munduan eta horrela genero-arraila haustea.

Gaur egun, munduko zenbait herrialdetan genero-borroka bat dago, non emakumeak teknologia, zientzia edo matematika bezalako diziplinetan parte-hartzetik baztertu diren.

Neskek beren gaitasunei buruz hitz egiten dute. Horregatik, egun hau dekretatu zen planeta osoko emakume eta neskei ahotsa eta lekua emateko, giza garapenerako ezinbestekoak diren zientziaren arlo horietan protagonismoa izan dezaten.

Urteurren hau ospatzeari oso lotuta, IKTetako Neskak Nazioarteko Egunaren ospakizuna nabarmentzen da, zeina apirilaren laugarren ostegunean ospatzen dena, Telekomunikazioen Nazioarteko Batasunak (ITU) aldarrikatuta.

--------------------------------------------------

2023 leloa: Berritu. Erakutsi. Altxatu. Aurrera. Eutsi!

Honen bidez, emakumeek, neskek eta zientziak Garapen Iraunkorreko Helburuak (GEH) lortzeko funtsezko eginkizuna nabarmendu nahi da, hurrengo Goi-mailako foro politikoaren hitzaurre gisa.

Era berean, nazioarteko komunitatea zientzian emakume eta neskekin lotu nahi du, zientziaren, politikaren eta gizartearen arteko loturak indartuz, baita etorkizun hurbilean eragina duten estrategia, praktika eta irtenbideak aplikatuz. Hala, Garapen Iraunkorreko Helburuen erronkei eta aukerei aurre egiteko praktika onak, estrategiak eta irtenbideak erakutsiko ditu Egunak.

Nazioarteko egun honen ospakizunean nobedade gisa, neska itsuentzako zientzia-tailer bat sartuko da lehen aldiz 2023an, baita "Science in Braille: Making science available" saio bat ere.

2022 leloa: Emakumeak eta neskak zientzian: Aldaketaren eragileak.

2022an, emakumeak eta neskak zientziaren parte izan zezaten lan egin genuen, aldaketaren eragile gisa. 2022rako gaia "ekitatea, aniztasuna eta inklusioa: urak batzen gaitu".

2021 leloa: Emakume zientzialariak, COVID-en aurkako borrokan liderrak.

2021ean, Zientziako Emakumeen eta Nesken Nazioarteko Egunaren gaia honakoa izan zen: "Emakume zientzialariak, liderrak COVID-en aurkako borrokan".

Ekitaldi birtual bat egin zen UNESCOren egoitzan, COVID-19arekin lotutako gaietan pandemia hasi zenetik lan egin duten emakume zientzialariak bilduz.

Ikerketa zientifikoan pandemiak eragin ugari izan ditu. Alde batetik, munduan gaixotasuna hasi zenetik COVID-ekin zerikusia duten alor guztietan lanean ari diren mundu osoko ikertzaileen papera nabarmendu zen.

Pandemiak emakume zientzialariengan izan duen eragin negatiboa islatu zen, arlo honetan genero-arraila areagotuz. Batez ere Zientzietan hasten ziren emakumeei eragiten zien.

Horretarako, hutsune horri aurre egiteko eta emakumeek mundu zientifikoan beren gaitasunak garatzeko aukera ematen duten politikak aplikatu ziren, gizonekin aukera berdinekin.

Emakume zientzialariak historian

Emakumeek zientzian izan duten papera, historian zehar, oinarrizkoa izan da hainbat alorretako aurkikuntza handien aurkikuntzan, hala nola, medikuntzan, fisikan eta teknologian, gizateriak gaur egun onura ateratzen jarraitzen baitu.

Emakume hauek bizitza osoa ikerketa zientifikoari eskaini zioten. Kasu askotan, haien lanak gizonezkoei egozten zitzaizkien, emakumeak gizartean baloratzen edo garrantzitsutzat hartzen ez ziren garaian.

Hala ere, emakume hauen guztien ahaleginak eta lanak etorkizuneko belaunaldiei arrastoak uzten jarraitzen du, zientziaren eta teknologiaren historian aurretik eta ondoren bat markatuz.

Historian zehar gehien nabarmendu diren emakume zientzialari batzuk:

 Marie Curie

Marie Curie: Zientziaren arloan bere lana aintzatetsi zuen lehen emakumea izan zen eta horregatik Fisikako eta Kimikako Nobel Saria eman zioten.

  Ada Lovelace

Ada Lovelace: aitzindaria izan zen sistema informatikoetan eta ordenagailuen programazioan.

Margarita de Salas

Margarita de Salas: zientzialari espainiarra, bere lanaren bidez giza DNAn aurrerapen garrantzitsuak aurkitu zituena.

   Flora de Pablo, bigarrena ezkerretik hasita.

Flora de Pablo: Biologia molekularrean doktorea da, eta emakume ikertzaile eta teknologoen elkartea izeneko fundazioaren bitartez zientziaren munduan emakumeen errebindikazioaren alde borrokan jarraitzen du.

   Vera Rubin

Vera Rubin: materia iluna aurkitu zuen astronomo estatubatuarra, galaxien inguruan izarren errotazioaren behaketei esker.

Emakumeen aurkako Indarkeria desagerrarazteko Nazioarteko Eguna: azaroaren 25a

 

Emakumeen aurkako Indarkeria desagerrarazteko Nazioarteko Eguna urtero azaroaren 25ean ospatzen den nazioarteko eguna da. Nazio Batuen Erakundeko Biltzar Nagusiak erabaki zuen egun hori ospatzea, 1999ko abenduaren 17an onartua.

Egun garrantzitsu hau Dominikar Errepublikak proposatu zuen, eta beste hirurogei herrialdek babestu zuten. Hain zuzen ere, egun hau emakumeen aurkako indarkeria salatzeko eta desagerrarazteko helburuarekin sortu zen.

Jatorria

Azaroaren 25a Emakumeen aurkako Indarkeriaren kontrako Nazioarteko eguna izendatu zen 1999an. Egun hori Mirabal ahizpen hilketa oroitzeko aukeratu zen. Mirabal ahizpak Dominikar Errepublikako hiru ekintzaile politiko izan ziren eta 1960ko azaroaren 25ean Rafael Trujillo diktadorearen poliziak bortizki hil zituen. 

Urte horretatik aurrera, emakumeen talde eta mugimendu feministak data hori hartu zuen emakumeenganako indarkeria sexistaren aurkako egun bezala. Azkenean, 1999. urteko abenduaren 17an Nazio Batuen Erakundeak “Emakumeen kontrako bortizkeria ezabatzeko Nazioarteko Eguna” izendatu zuen.

 Mirabal ahizpak

Mirabal ahizpen borroka

1950eko hamarkadan, Dominikar Errepublikan, Mirabal ahizpek gogor borrokatu zuten Trujillo diktadorearen erregimenaren aurka. Horren ondorioz, behin baino gehiagotan kartzelatu, bortxatu eta torturatu zituzten. Nolanahi ere, gertatutakoa jasan arren, ez ziren errenditu.

Santo Domingon, 1960ko maiatzaren 18an, hiru ahizpetatik bi epaitu egin zituzten, baita haien senarrak ere. Estatu dominikarraren segurtasunari erasotzeagatik salatu zituzten eta ondoren kartzelaratu. Senarrak izan ezik abuztuaren 9an aske utzi zituzten bi ahizpak.

Mirabal ahizpak senarrak bisitatzera joan ziren kartzelara eta kartzelatik etxerako bidean, errepidean zehazki, Inteligentzia Militarraren Zerbitzuko heriotza-eskuadroi batek gelditu zituen. Bertan hil egin zituzten eta jipoitu egin zituzten, jendeak auto-istripuz hil zirela pentsa zezan.

1962an epaitu zituzten hiru ahizpen hiltzaileak. Hainbat urtetako kartzela-zigorra ezarri zieten, baina ez zuten asko iraun espetxean. Azkenean, Dominikar Errepublikatik ihes egitea lortu zuten Trujilloren aldeko hainbat talderi esker.

NBE-k aipatu dituen datu kezkagarriak:

• Mundu osoan hiru emakumetik batek indarkeria fisikoa eta sexuala jasaten du.

• Ezkondutako emakumeen % 52k bakarrik erabakitzen du harreman sexualaren inguruan, antisorgailuen erabileran adibidez.

• Gaur egun bizi diren 750 milioi emakume inguru 18 urte bete baino lehen ezkondu ziren.

• Mundu osoko salerosketa biktimen % 71 emakumeak dira eta 4 kasutatik 3 sexu esplotazio kasuak dira.

• Emakumezko biktimen kasuen % 50ren egilea bere mutil laguna edo familiako kide bat da; gizonezkoetan, berriz, 20 biktimetatik batena.

Gure gizarteen ehunean, neurri kezkagarriko problematika bat dago:

Genero-indarkeria. Osasunaren Mundu Erakundeak (OME), osasun globalaren funtsezko erakundea den aldetik, 2022an problematika horren errealitatean murgiltzen gaituzten datu adierazgarriak ematen ditu. Estatistika horiek munduko hainbat eskualdetan egindako azterlan sakonetan eta inkestetan oinarritzen dira, eta emakumeek hainbat testuingurutan jasaten duten indarkeriaren garrantzia argitzen dute.

Bikote intimoak eragindako indarkeria fisikoa eta sexuala:

OMEren arabera, mundu mailan, hiru emakumetik batek, gutxi gorabehera, indarkeria fisikoa edo sexuala jasan du bere bikotekide intimoaren eskutik bizitzako uneren batean.

Bikotetik kanpoko sexu-indarkeria:

Kalkulatzen da mundu mailan emakumeen % 7k sexu-indarkeria jasan duela bere bikotekide intimoa ez den norbaiten eskutik.

Hilketa gehiagorik ez!

Feminizidioa:

OMEk nabarmendu du, mundu mailan, feminizidioa arazo larria dela. Kalkuluen arabera, mundu osoko emakumeen hilketen % 38 inguru beren bikotekide gizonezkoek egiten dituzte.

Feminizidioari stop!

Generoan oinarritutako indarkeria lan-eremuan:

OMEk generoan oinarritutako lan-arloko indarkeria ikertu du, eta nabarmendu du emakumeek diskriminazioari, sexu-jazarpenari eta indarkeriari aurre egin diezaieketela beren lantokietan.

Sexu-indarkeria eta genero-indarkeria:

OMEk sexu-indarkeria eta genero-indarkeria ere jorratu ditu ugalketarekin lotutako testuinguruetan, emakumeen genitalen mutilazioa (EMG) eta beste praktika kaltegarri batzuk barne.

-----------------------------------------------------------------------------------------------

Galderak:

1.- Zergatik ospatzen da azaroaren 25a?

2.- Zer aldarrikatzen da azaroaren 25ean?

3.- Zer indarkeria mota daude generoen artean?

4.- Zer esan nahi du "Feminismo" hitzak zuretzat? Zergatik da garrantzitsua?

5.- Zeintzu datu estatistikok deitu dizute arreta gehien?

6.- Genero indarkeriaren inguruan zure hausnarketa idatzi eta aipatu zeintzu irtenbide proposatuko zenituzke:

Emakumeak eta zainketak: oraindik errotuta dagoen rola

 

Emakumea etxeko lanetaz eta mendekotasuna dutenak zaintzen arduratzen da.

   

Emakumeak eta zainketak: oraindik errotuta dagoen rola

Antzinatik, zaintzaren rola emakumeei lotuta egon da. Gizonek familia zaintzeko lan egiten zuten, eta emakumeek haurrak, adinekoak eta mendekoak zaintzen zituzten, eta, jakina, baita etxea ere. Egoera hori ez zen aldatu emakumea lan-munduan sartu zenean. Gaur egun ere jende asko harritzen da gizon batek bere familia zaintzeko kontratu partzial bat edo eszedentzia bat eskatzen badu; ez da hain harrigarria, ordea, emakumeak hartzea erabaki hori. 

Emakumeak eta zainketak: datu batzuk

Espainian, lanaldi partzialean lan egiten duten pertsonen % 94,18 emakumeak dira. Hau da, mota horretako kontratu bat duen gizon bakoitzeko 16 emakume daude.

LANEren arabera, 2019an, azken urteetako erritmoari eutsiz gero, zaintzetan dagoen genero-arrakalak bi mende baino gehiago beharko zituen ixteko.

Zientzia eta Berrikuntza Ministerioko Emakume eta Zientzia Unitateak bultzatutako inkesta baten arabera, ikertzaileen % 50 inguru etxea garbitzeaz arduratu ziren, eta % 43,8k bere gain hartu zituzten konfinamenduan zaintza-erantzukizunak. Bestalde, gizonen % 20 arduratu zen garbiketaz, eta gizonen % 18,3k bere gain hartu zituen zaintza-erantzukizunak.

45 eta 64 urte bitarteko emakumea, zainduaren etxebizitza berean bizi dena. Hori da mendekotasuna duten pertsonen eta adinekoen zaintzailearen profil nagusia Espainian.

Joan den ekainean, munduko etxeko langileen ia hiru laurdenek (55 milioi) enplegua gal zezaketela uste zen, COVID-19aren ondorioz. Horietako asko (37 milioi) emakumeak dira.

LANEren arabera, 2020ko bigarren erdian emakumeen soldatak ia % 15 murriztu dira (gizonen % 11,3ren aldean). Hori gertatu da enplegua galdu delako eta lan egindako ordu kopurua jaitsi egin delako.

Gizonen eta emakumeen arteko soldata-arrakala % 23koa da, 2013ko erregistroetatik gorakoa. 2019an, gizonen urteko batez besteko soldata 22.875 eurokoa izan zen; emakumeena, 17.927 eurokoa.

Espainian, guraso bakarreko etxeen % 80 baino gehiago emakume batek zuzentzen ditu.

LANEren arabera, Latinoamerikan eta Kariben, biztanleriaren bosten batek zaintzari lotutako sektoreetan lan egiten du, modu ordainduan; gehienak emakumeak dira. Sektorea emakumeen enpleguaren herena baino gehiago da.

Galderak:

1.- Zein da zaintza egiten dutenen portzentaia emakume eta gizonen artean?

2.- Zer da mendekotasuna duen pertsona bat?

3.- Zein portzentaiekoa da gizonen eta emakumeen arteko soldata-arrakala? Zer esatea nahi du horrek?

4.- Egin ezazu testu hau irakurri ondoren hausnarketa bat eta zaintzen inguruan gertatzen denari buruz zein da zure iritzia?

5.- Zein da testuaren ideia nagusia? Eta bigarren mailako ideiak?

La mujer hoy en día se ocupa de todo;

la parte de las finanzas, limpieza, enseñanza y diversas tareas en el hogar,

así como el trabajo que desempeña en el mundo laboral como

maestra, médico, ingeniera, arquitecta y demás profesiones.

Mujeres y cuidados: un rol todavía arraigado

Desde tiempos ancestrales, el rol de los cuidados ha estado ligado a las mujeres. Los hombres se dedicaban a trabajar para mantener a la familia y ellas al cuidado de los niños, las personas mayores y dependientes y, por supuesto, el hogar. Esta situación no cambió con la incorporación de la mujer al mundo laboral. Todavía hoy mucha gente se asombra si un hombre opta a un contrato parcial o una excedencia para cuidar a su familia; no sorprende tanto, sin embargo, que sea la mujer quien tome esta decisión.

Mujeres y cuidados: algunos datos

• En España, el 94,18% de las personas que trabajan a tiempo parcial son mujeres. Es decir, por cada hombre con un contrato de este tipo hay 16 mujeres.


• La OIT estimaba en 2019 que, si se mantenía el ritmo de los últimos años, la brecha de género en los cuidados tardaría más de dos siglos en cerrarse.


• Según una encuesta impulsada por la Unidad de Mujeres y Ciencia del Ministerio de Ciencia e Innovación, alrededor del 50% de las investigadoras se responsabilizaron de la limpieza del hogar y el 43,8% asumió las responsabilidades de cuidados durante el confinamiento. Por su parte, el 20% de los hombres se encargó de la limpieza y el 18,3% de los hombres asumió las responsabilidades de cuidados.


• Mujer, de entre 45 y 64 años y que habita en la misma vivienda que la persona cuidada. Este es el principal perfil del cuidador de personas dependientes y mayores en España.


• El pasado mes de junio, se estimaba que casi las tres cuartas partes de los trabajadores y trabajadoras domésticas del mundo -55 millones- podrían perder su empleo como resultado de la COVID-19. Una gran parte de ellos (37 millones) son mujeres.


• Según la OIT, durante la segunda mitad de 2020 los salarios de las mujeres se han reducido casi un 15% (frente al 11,3% de los hombres). Esto es debido a la pérdida de empleo y el descenso en el número de horas trabajadas.


• La brecha salarial entre hombres y mujeres se sitúa en el 23%, una cifra que se remonta a los registros de 2013. El salario medio anual de los hombres en 2019 fue de 22.875 euros, el de las mujeres, 17.927 euros.


• Más del 80% de los hogares monoparentales en España están liderados por una mujer.


• Según la OIT, en América Latina y el Caribe, una quinta parte de la población trabaja en sectores vinculados al cuidado de forma remunerada; la mayoría son mujeres. El sector constituye más de un tercio del empleo femenino.

PREGUNTAS:

1.- ¿Cuál es el porcentaje de mujeres y hombres que realizan cuidados?

2.- ¿Qué es una persona dependiente?

3.- ¿Cuál es el porcentaje de brecha salarial entre hombres y mujeres? ¿Qué quiere que diga eso?

4.- Tras la lectura de este texto, ¿cuál es su opinión sobre lo que ocurre en torno a los cuidados?

5.- ¿Cuál es la idea principal del texto? ¿Y las ideas secundarias?

LA EXTINCIÓN DE LOS DINOSAURIOS

 LA EXTINCIÓN DE LOS DINOSAURIOS

-

Hace más de 300 millones de años cayó en la Tierra un gran meteorito.

El meteorito originó una gran nube de polvo que tapó la atmósfera.

Charles Darwin eta espezieen eboluzioa

   Charles Darwin (1809-1882, Erresuma Batua)

Charles Darwin naturalista ingelesa izan zen, eragin handiena izan zuen zientzialaria izateagatik aitortua, eboluzio biologikoaren ideia hautespen naturalaren bidez planteatu zutenekiko, Espezieen jatorria (1859) lanean naturaren behaketatik ateratako adibide ugarirekin justifikatuz.

Beagle itsasontzia (1831 - 1836)

Beagle izeneko itsasontzian egindako bidaiak bere ospea sendotu zuen geologo gailen bezala, zeinaren behaketek eta teoriek Charles Lyellen ideia uniformistak bermatzen zituzten, bere bidaiaren egunkariaren argitalpenak idazle herrikoi bezala ospetsu egin zuen bitartean. Bizitza basatiaren banaketa geografikoak eta bere ibilbidean bildu zituen fosilek aztoratuta, Darwinek espezieen transmutazioari buruz ikertu zuen eta 1838an pentsatu zuen hautespen naturalaren teoria.

Horrela postulatzen zuen izaki bizidunen espezie guztiek denborarekin arbaso komun batetik eboluzionatu dutela hautespen naturala deritzon prozesu baten bidez. Bilakaera gertaera gisa onartu zuten komunitate zientifikoak eta Darwin bizi zen publikoaren zati handi batek; aitzitik, hautespen naturalaren bidezko eboluzioaren teoria ez zen eboluzio-prozesuaren lehen azalpentzat hartu 1930. urtera arte. Gaur egun, eboluzio-sintesi modernoaren oinarria da. Bere aldaketekin, Darwinen aurkikuntza zientifikoek oraindik ere biologiaren sorrera-akta izaten jarraitzen dute zientzia gisa, bizitzaren aniztasunari buruzko behaketak bateratzen dituen azalpen logikoa baitira.

Darwin-en bidaiak Munduan zehar 5 urte iraun zuen (1831-1836)

Beagle itsasontzian egindako bidaiak

Beagle itsasontzian eginiko bidaiak ia bost urte iraun zuen, 1831ko abenduaren 27an Plymouth badiatik itsasoratu eta 1836ko urriaren 2an Falmouthera iritsiz. 

Darwin gazteak bere denbora gehiena lehorreko ikerketa geologikoetan eta aleak biltzen eman zuen, Beagle itsasontziak korronte ozeanikoak neurtzeko eta kostaldea kartografiatzeko bere misio zientifikoa burutzen zuen bitartean.  

Darwinek aurkikuntzak erregulartasunez Cambridgera bidaltzen zituen, bere familiarentzako korrespondentzia luze batekin batera, bere bidaiaren egunerokoa bihurtuko zena.  Itsasoko ornogabeen geologia, entomologia eta disekzioaren nozioak zituen, beste diziplina zientifiko batzuetan aditua ez zena jakin arren; hala, espezialitate ugari trebeki bildu zituen, gaian espezialistek ebaluazio sakon bat egin ahal izan zezaten. 

Bere lehen eskalan, Cabo Verdeko Santiagon, Darwinek aurkitu zuen sumendien harkaitzean goratutako geruza zurixka batek maskor hondarrak zituela. Fitzroyk lehentxeago Charles Lyellen Geologiaren printzipioak lana mailegatu zion bezala, erliebea, aldi itzeletan zehar, agerpen edo hondoratzeen bidez eratzeko printzipio uniformistak ezartzen zituena. Darwinek fenomeno hori ulertu zuen Lyellen ikuspuntutik, eta etorkizunean geologiari buruzko obra bat idaztea ere planteatu zuen 

Brasilen, Darwin baso tropikalarekin liluratuta geratu zen, baina esklabotzaren ikuskizuna gorrotatu zuen.

Punta Altan eta Monte Hermosoko kostaldeko sakanetan (Argentinan), Bahia Blancatik gertu, lehen mailako aurkikuntza bat egin zuen, muino batean desagertutako ugaztun erraldoien fosilak aurkitu baitzituen, bibalbioen hondakin modernoen ondoan. Hortz batez, megaterio ez oso ezaguna identifikatu zuen, hasiera batean, tokiko armadilloen armaduraren bertsio erraldoi baten (gliptodonte) oskolarekin lotu zuen megaterioa.

Aurkikuntza horiek, 1832ko irailaren 24an gertatuak, espezieen aldakortasunari buruz aurkitu zuen lehen froga fosila izan ziren, eta ondorengo teoria ospetsuaren lanketaren hasiera markatu zuten. Aurkikuntza horiek interes handia piztu zuten Ingalaterrara itzuli zenean. Barnealdeko gautxoekin batera, geologia behatzen eta fosil gehiago ateratzen jardun zuen, eta, aldi berean, bertako zein kreoleen arazo sozial, politiko eta antropologikoen ikuspegia bereganatu zuen Zaharberritzaileen iraultzaren aurreko unean. Halaber, ikasi zuen ñandu mota biek lurralde bereiziak dituztela, nahiz eta gainjarriak izan.

Harriduraz begiratu zion faunaren eta floraren aniztasunari, leku desberdinen arabera. Horrela, ulertu ahal izan zuen geografia-bereizketak eta bizi-baldintza ezberdinek eragiten zutela populazioak bata bestetik aparte aldatzea. Hegoalderanzko bidaiarekin jarraituz, harkoskorrez betetako lautada lauak ikusi zituen, non maskor hondarren kumuluek goragune txikiak eratzen zituzten. Lyellen bigarren lana irakurtzen ari zenez, hark deskribatzen zituen espezieen «sortze zentroak» zirela onartu zuen, nahiz eta lehen aldiz Lyellek defendatutako espezieen higadura eta desagertze geldoa kontzeptuak zalantzan jartzen hasi zen.

Suaren Lurraldean, Beagle ibaiaren lehen espedizioan ontziratu ziren hiru yagan itzuli ziren, beren hurkoen aurrean misiolari gisa jarduteko heziketa jasotzeko. Darwinek atseginak eta zibilizatuak aurkitu zituen, nahiz eta beste natiboak «basati ziztrin eta degradatuak» iruditu, ontzira zihoazenen aldean etxeko animalia basatiak bezain desberdinak, nahiz eta, Darwinen ustez, bereizketa hori arazo kulturaletan zegoen, eta ez arrazakoetan. Bere zientzialari lankideek ez bezala, animalien eta pertsonen artean ezin gaindituzko alderik ez zegoela susmatzen hasi zen. Itzulitako fueginoetako bat, Jemmy Button izen kristaua eman ziotena, bertakoekin bizi zen, ezkondu egin zen eta Ingalaterrara itzultzeko inolako gogorik ez zuela adierazi zuen.

Txilen, Darwin Concepcioneko lurrikararen lekuko izan zen, non lurra altxatu izanaren zantzuak ikusi zituen, besteak beste, marea altuaren gainetik muskuilu-balben pilaketak. Era berean, Andeetako goialdeetan maskorren hondarrak ere aurkitu zituen, baita hondartzan bertan hazitako zuhaitz fosilizatuak ere, eta horrek pentsarazi zion irla ozeanikoak hondoratzen ari zirela, eta, horrela, koralezko arrezifeen atoloiak eratzen ari zirela.

Handik gutxira, geologikoki gazteak ziren Galapago irletan, Darwin antzinako "kreazio gune" baten aztarnak bilatzen aritu zen, eta barietate kontinentalarekin ahaidetuta zeuden baina uhartetik uhartera aldatzen ziren txonta barietateak aurkitu zituen. Era berean, dortoken oskolak uharte batzuen eta besteen artean apur bat aldatzen zirela zioten txostenak jaso zituen, eta, horrela, identifikatu ahal izan ziren.

Australian, arratoi marsupiala eta ornitorrinkoa hain iruditu zitzaizkion arraroak, ezen Darwinek pentsatu baitzuen «bi sortzailek» batera jokatu izan balute bezala zela.

HMS Beaglek ere Koko uharteetako atoloien eraketa ikertu zuen, Darwinen teoriak babesten zituzten emaitzekin. Garai hartan, Fitzroyk, espedizioaren «narrazio ofiziala» idatzi zuen, Darwinen egunkariak irakurri zituen, eta bere kronikan sartzeko baimena eskatu zion. (Darwinen egunkaria hirugarren liburuki gisa berridatzi zuten, historia naturalari eskainia. (Lurmutur Hirian, munduari bira eman zion azken eskaletako batean, Darwinek eta Fitzroyk John Herschel ezagutu zuten, zeinak berriki Lyelli idatzi baitzion bere teoria uniformista goraipatuz, «misterioen misterio horri» buruzko espekulazio bat planteatzeagatik: desagertutako espezieen ordez prozesu natural bat jartzea, mirarizko bati kontrajarria» (Darwinen oharrak).

Espezieen jatorria

Espezieen jatorria sortu eta argitaratu zen urteak. Teoriaren hastapenak.

1836ko urriaren 2an Beagle itzuli zenean, Darwin ospetsu bihurtu zen zientzia-zirkuluetan, 1835eko abenduan Henslowk bere aurreko ikaslearen ospea sustatu baitzuen, hautatutako naturalisten artean geologiari buruzko komunikazioen panfleto bat banatuz.

Darwinek ideia bat zuen buruan; gizakia tximinotik zetorrela,

espezieak eboluzionatu egiten zutela.

Bidaia luze hartan jasotako informazio guztiarekin, hurrengo ideiarekin espekulatzen hasi zen; «espezie bat beste bat bihurtzeko» aukeraz hain zuzen ere. Ideia hauek liburu ezberdinetan idatzi zituen, horrela Idazlan honetan Charles Darwinek (1809-1882) espezien jatorria azaltzeko hautespen naturalaren mekanismoa proposatu zuen. Gizakiek landaredi zein abereekin burutu ohi duten hautespen artifizialarekin paralelismoa eginez, Darwinek hautespen naturalaren kontzeptua sortu zuen, honetan naturak berak ingurugiro zehatz batean biziraupenerako egokienak diren espezieak hautatu eta egokiak ez direnak baztertu egiten ditu. Ondoren "eboluzio" hitza hasiko zen erabiltzen, eta gaur egun bere teoria "Espezieen eboluzioa" deitzen da.

Ideia hauek ordurarteko ideia erlijiosoekin talka egiten zuten, gizakia eta beste izaki bizidun guztiak Jainkoak sortutakoak zirela pentsatzen bait zen. Darwin zientzialariak aldiz, izaki bizidunak (animaliak eta landareak) zeluletan dutela jatorria esan zuen, eta gero, urteak aurrera joan ahala izakiak eboluzionatzen joan zirela. Horrela, gizakia tximinoetatik zetorrela aipatu zuen, Ingalaterran txantxa eta broma ugari sortu zirelarik.

 

.

IKASKETA KOOPERATIBOA 

ROL KOOPERATIBOAK

Ikasketa kooperatiboa errazteko, ikastaldearen egiturak elkarbizitzari eta zereginen banakerati mesede egin beharko dio. Horretarako, rol kooperatiboak ezarriko ditugu.

Taldekide bakoitzari rol bat egokitzen zaio eta horrekin batera eginbeharrekoak zehazten zaizkio. Hau da, taldekide bakoitzak kargu bat eduki behar du. Hortaz, talde bakoitzean gutxienez lau rol egongo dira. Talde batean lau ikasle baino gehiago egotekotan, rolen azpi zatiketa gauzatuko litzateke, modu horretan, rol baten eginbeharrekoak banatuz.

Argi izan behar dugu karguak rotatiboak direla. Hots, kide guztiek rol guztiak bete behar dituzte. Gainera, kontuan hartu behar da kide bakoitzaren lana aldizka berrikusten dela, eta eginbeharrekoen aldaketak eta zuzenketak egiten direla. Horrez gain, taldekide guztiek lan talde bat osatzen dutenez, helburu berdinekin, ikasleek elkarri exijitzen diote lana modu arduratsu batean egitea. Horrek garrantzi handia du, taldearen funtzionamenduan eta arrakastan eragin handia du eta.

Bestetik, irakasleak ikasgelan rolak ezarri baino lehen, ikasle guztiek rol guztiak barneratu dutela ziurtatu behar du. Horretarako, irakasleak rol praktika egoera ugari prestatu behar ditu, ikasleek rolen zereginak barneratu arte. Hori dela eta, irakasleak ume guztiek rol ezberdinek eskatzen dituzten beharrezko trebetasunak erabiltzea lortu behar du; hala ere, batzuetan, mailaren arabera, irakaslea bakarrik saiatuko da ikasle bakoitzak berari ondoen dagokion rola burutu dezan.

Amaitzeko, ezinbestekoa da irakaslearen laguntzaz rol kooperatiboak ebaluatzea, ikasleek ondo dagoena eta hobetu behar dutena identifika dezaten. Ebaluazioa tutoretza saioan egin daiteke, horrela irakasleak astero ikasleei hartutako rola baloratzen lagunduko die.

Aprendizaje Colaborativo Vs Cooperativo

-Rolen sailkapena eta ardurak:

KOORDINATZAILEA: 

• Taldean une bakoitzean egingo diren zereginak esaten ditu, 

• Egiten diren jarduerak zuzentzen ditu, 

• Guztiek taldean duten funtzioa betetzen duela egiaztatzen du

• Hitz-txanda banatuko du.

IKUSKATZAILEA: 

• Lan-plana betetzen dela ikuskatuko du, 

• Taldekide guztiek zereginak,  betebeharrak, lanak eta frogak egiten eta agendan idazten dituztela ere ikuskatuko du. 

• Guztiek beharrezko materiala etxera eramateaz arduratzen da

• Egin gabe dauden zereginak gogoratzen ditu. 

BOZERAMAILEA:

• Irakaslearekin eta beste taldeekin komunikatzen da, betiere taldearen izenean. 

• Zarata-maila ikuskatzen du.

MATERIALE ETA ORDEN ARDURADUNA: 

• Taldearen barruko ordena ikuskatzen du eta materialez arduratuko da. 

• Kideak hurrengo saiorako prest daudela ziurtatzen du, taldekideei jarduerak egiteko behar duten materiala gogorazten die, 

• Ordena eta lan-espazioaren garbitasuna ikuskatzen ditu.

Rolak gelako taldeetako ikaskideen artea banatuko dira (beheko taulako adibidea kasu):

 Inprentaren asmakuntzaren historia laburra

Inprentaren asmakuntza gure historian eragin handiena izan zuen asmakizunetako bat izan zen, eta horrek erabateko aldaketa ekarri zuen hurrengo urteetan gertatuko ziren gertaeretan. Inprentaren asmakuntzak aldaketa historiko, kultural eta intelektuala ekarri zuen. Erdi Aroan (476 - 1492) pentsamoldearen bilakaera gelditu zen eta Aro Modernon (1492 - 1789) errenazimendua eman zen, berpizkudea. 

Nork asmatu zuen inprenta?

Inprinta Erdi Aroaren amaieran eta Aro Modernoaren hasieran eman zen. Inprentaren asmakuntza Johannes Gutenberg alemaniarrari egozten zaio 1440. urtean. Gutenberg "inprentaren aitatzat" hartzen da, hainbat urtez frantziarren, italiarren, holandarren eta alemaniarren arteko lehian aritu ondoren. 

Johannes Gutenberg erlijio kristauko urregile alemaniarra zeneta 42 lerroko Biblia izenekoa argitaratu zuen. Tipografia mugikorrarekin inprimatutako lehen liburua izan zen. Azkenean, bere biblia 1456an argitaratu zen, 324 eta 319 orrialdeko bi liburukitan. Guztira 180 unitate inprimatu ziren, eskuz egindako kopiak baino askoz gehiago.

Inprentaren historia

Inprimategi modernoaren inprentaren edo asmakuntzaren historia, esan bezala, Erdi Aroaren amaieran eta Aro Modernoaren hasieran gertatzen da, ia 1492an Kolon aurkitu zenean. Hala ere, honen aurretik beste inprenta mota batzuk egon ziren, nahiz eta askoz ere aztarnatsuagoak izan. Horietako bat 1041. eta 1048. urteen artean egin zuena da, B￮ shèng asmatzaile txinatarrak. Shèng-ek tipo mugikorren lehen inprenta-sistema diseinatu zuen arroz-paperarekin. Hala ere, sistema konplexuegia zen, portzelanazko piezetatik errenkadan jarritako txinatar karaktere solteak zizelkatzen zirelako, eta, beraz, ez zuen Gutenbergek berak urregile gisa izan zuen esperientziari esker diseinatu zituen metalezko piezekin egindako Gutenbergek adinako onarpenik izan. 1440. urtearen ondorengo urteetan, inprenta modernoa asmatu zen data, asmakizun hori azkar hedatu zen. 30 urte eskasetan Gutenbergen inprimategi kopurua Europako 110 lekutan baino gehiagotan banatua zegoen. 

Inprentaren asmakuntza gehien onartu zuen herrialdeetako bat Italian izan zen, jatorrizko herrialdekoak ere gaindituz. Zenbait herrialdetan, hala nola Espainia, Ingalaterra edo Frantzia bezalako herrialde batzuetan inprentak ez zuen hainbesteko onarpenik izan, liburuaren eta inpresioen merkataritza edizio italiarrena zelako, eta horiek ziren produktu hauen banatzaile nagusiak. Inprentaren bilakaerak beste argitalpen mota batzuk ekarri zituen — liburuez gain —, hala nola prentsa-tiradak, albiste garaikideen lehen inprimakiekin, orri solte moduan. Azkar, inprimategiak eta inprimagailu berriek lekua hartu zuten ehunka liburu-kopia eta milaka tirada inprimatzeko aukera emanez gaur egunera arte, eta mundu osora hedatu zen.

Zer garrantzi izan zuen inprentaren asmakuntzak?

Sarreran aipatzen genuen inprentaren asmakuntzak aldaketa ekarri zuela historian, kulturan eta intelektualean. Izan ere, asmakizun horrekin, era guztietako liburuen eta dokumentuen ehunka kopia inprimatu ziren, eta orain arte eliza katolikoak gutxi batzuk baino ez zituen, monjeak baitziren eskuz idatzitako kopien arduradun bakarrak. Feudalismoaren garaian, eliza katolikoak erlijio-erakundeari bakarrik ematen zion ezagutzak erreproduzitzeko eta zabaltzeko eginkizuna. Horrela, hitz egin ezin ziren gaiak debekatzen zituen eta gehien interesatzen zitzaionei buruz hitz egitea ahalbidetzen zuen. Inprentaren asmakuntza, Errenazimendua eta intelektualtasuna bat egiten duten kontzeptuak dira. Inprimategia asmatzearekin batera, Erdi Aroko azken etapan — eta Errenazimenduaren hasieran — zeuden testuak ugaritu egin ziren, eta horrek irakurleen eta irakurketaz eta ezagutza berriez arduratzen ziren pertsonen kopurua handitzea ekarri zuen — biztanleriaren alfabetatze-maila nabarmen handituz —. Jakina, historian eta kulturan inprentaren asmakuntzak berebiziko garrantzia izan zuen. Horri esker, garai hartako informazioaren zati handi bat bildu ahal izan zen — bestela desagertu egingo zen —, eta kultura mundu osoko gainerako hiri eta eskualdeetan zabaldu zen.

Zein da testuaren gaia?

Zeintzuk dira testuaren bigarren mailako gaiak?

1- Zeinek asmatu zuen inprenta, zein urtetan, non eta zein liburu inprimatu zuten lehena?

2- Gutenbergek zein urtetan argitaratu zuen lehen liburua? Zenbat ale edo unitate guztira?

3- Liburuak egiteko zein da metodorik praktikoena, eskuz idaztea edo inprentaren bitartez egitea? 

4- Gutenbergen inprentaren aurretik zein beste inprenta mota asmatu ziren?

5- Liburuez gain, zein beste motatako argitalpen motak argitaratu ziren?

6- Zer garrantzi izan zuen inprentaren asmakuntzak?